De kenmerken van borderline

Borderline is een persoonlijkheidsstoornis die zich kenmerkt in impulsiviteit, stemmingswisselingen, zwart-wit denken en problemen met de identiteit. Maar wat veel mensen niet weten, is dat er achter dat gedrag veel verdriet en trauma's schuilen, wat bedekt is achter een masker. Voor iemand met borderline is het vaak ook een warboel in gevoel, gedachtes en gedrag.

Borderline-persoonlijkheidsstoornis

De naam borderline betekent letterlijk 'grens'. Vroeger dachten mensen dat iemand met borderline zich in het gebied tussen een psychose en neurose bevond. Deze gedachte is veranderd, maar de naam is blijven bestaan. Er wordt aan gedacht om de naam te veranderen in emotieregulatiestoornis. Borderline is in de jaren negentig opgenomen in het DSM. Daarna werd het een beetje een modeziekte. Over borderline wordt vaak denigrerend gesproken: dat is op zich niet vreemd; het gedrag kan ook voor buitenstaanders beschadigend zijn. Borderline begint zich meestal te ontwikkelen in de puberteit, maar dit hoeft niet altijd. Meestal krijgt een borderliner klachten op haar (we spreken in dit artikel van haar of vrouw omdat borderline meer voorkomt bij vrouwen) 19e. Dit is een tijd met veel veranderingen: uit huis gaan, een relatie of zelfs al een kind.

Oorzaken

Genetische en sociale omgeving spelen een rol bij het ontstaan van borderline. Volgens de DSM is de kans vijf keer zo groot dat iemand borderline krijgt als het bij naasten voorkomt. Dit hoeft niet altijd met de genen te maken te hebben: soms neemt het kind van de borderline-moeder het gedrag over. Het is niet bewezen dat traumatische gebeurtenissen in de jeugd verantwoordelijk zijn, maar een hoog percentage BPS-lijders meldt wel degelijk seksueel misbruik of emotionele verwaarlozing in de jeugd (een onderzoek van Mary Zanarini geeft 40-71 procent). Hierdoor zijn hechtingsstoornissen ontstaan. Het is bekend dat hechtingsstoornissen een rol spelen bij borderline.

Kenmerken van borderline

In dit artikel wordt dieper in gegaan op de kenmerken van borderline. Bij vijf of meer kenmerken wordt er gesproken van een borderline-(persoonlijkheids)stoornis.

Verlatingsangst

Verlatingsangst komt bij borderliners veel voor. Ze proberen dit tot in het uiterste te voorkomen. De oorzaak hier van is dat borderliners niet graag alleen zijn en omdat ze weinig identiteit hebben. Ze passen zich aan - als de verlating er aan komt - aan de wensen van de persoon die ze idealiseren en zijn bereid tot manipulatie om niet in de steek gelaten te worden.

Intense, maar wel instabiele relaties

Iemand met borderline idealiseert om vervolgens weer iemand te minachten. Zo is iemand op het ene moment 'de beste persoon van heel Nederland' en nog geen paar dagen later 'de verschrikkelijkste persoon van aarde'. Dit zijn twee uitersten, iets wat ook typisch is voor borderline-persoonlijkheidsstoornis. Soms worden jarenlange vriendschappen door een borderliner verbroken - al als iemand één verkeerde opmerking maakt.

In uitersten denken (zwart-wit)

Zwart-wit denken houdt in: alles of niets. Wel of niet. Ja of nee. Liefde of haat. Dit zijn allemaal uitersten. Zo denkt een borderliner ook. Dit komt vooral voort uit wantrouwen. Borderliners zijn vaak op zoek naar ruzie (afwijzing) en prikkels, om dit vervolgens niet aan te kunnen.

Ernstige stemmingswisselingen

Iemand met borderline is vaak instabiel in haar emoties. Zo kan een borderliner eerst heel vrolijk zijn, en daarna neerslachtig. Bij stress worden de stemmingswisselingen vaak ernstiger: er kan mogelijk zelfbeschadigend gedrag optreden.

Impulsiviteit op tenminste twee gebieden

Iemand met borderline handelt vaak impulsief zonder na te denken over de gevolgen. Vaak heeft de borderliner hier later veel spijt van. Voorbeelden:

• Geld verkwisten
• Roekeloos rijden
• Wisselende seksuele contacten
• Onveilige seks
• Middelmisbruik (alcohol/drugs/medicijnen)
• Criminaliteit
• Vreetbuien

Automutilerend gedrag wordt niet meegerekend in dit criterium.

Suïcidaal gedrag en zelfbeschadiging

Borderliners dreigen vaak met zelfmoord of vertonen zelfbeschadigend gedrag, bijvoorbeeld snijden in de armen, haren uittrekken, zich zelf slaan, of overgaan tot werkelijke zelfmoord.

Identiteitsproblemen en een gevoel van leegte

Borderliners vervelen zich snel, kunnen hele dagen op de bank zitten en niet weten wat ze willen met hun leven. Zo kan hun zelfbeeld erg wisselend zijn en hun toekomstbeeld ook. Ze kunnen zomaar een nieuwe baan zoeken, maar het later toch niks vinden: "het past toch niet bij me, laat maar." wordt er dan gezegd door de patiënt. De patiënt verveelt zich vaak, maar is niet in staat dit op te lossen. Dit uit zich in impulsieve beslissingen, bijvoorbeeld drugs gebruiken of veel drinken. Maar het helpt allemaal niet: de patiënt voelt zich chronisch leeg en verveeld.

Moeite om de woede te beheersen

Borderliners worden vaak (en soms onterecht) kwaad op andere mensen. Vaak is er geen goede reden voor. Een borderliner kan soms boos worden om iets wat al jaren geleden is: de woede is dan onterecht. Als een borderliner terecht kwaad is, loopt dit helaas ook vaak verkeerd af, zich uitend in herhaaldelijke vechtpartijen en driftbuien.

Dissociatie en waanbeelden tijdens stress

Als de borderliner gestrest is treden er vaak dissociatieve verschijnselen op en waanbeelden. De waanbeelden zijn vaak beangstigend voor de patiënt: iedereen zegt dat er niets aan de hand is, maar toch blijft de borderliner in haar waandenkbeelden: "Ik word gevolgd", "De politie volgt mij en luistert me af", "Een groep mensen wil me wat aandoen". Dit zijn allemaal paranoïde wanen. Bij dissociatie worden bepaalde gedachtes, handelingen en herinneringen niet meer gekoppeld aan de realiteit: ze zijn niet oproepbaar tijdens dissociatie. Als iemand dissocieert, herinnert de persoon bepaalde dingen niet meer en handelingen kunnen vergeten worden (bijvoorbeeld op een plek komen, en niet weten hoe je daar gekomen bent). Soms komt het de herinnering terug in enkele minuten, soms kan het langer duren of zelfs jaren.

Heb ik een borderline-persoonlijkheidsstoornis?

Als je vijf of meer kenmerken hebt, doe je er goed aan om je huisarts te bezoeken. Bedenk je wel dat iedereen af en toe periode's heeft waar in hij of zij impulsiever en instabieler is. Dat is normaal, zolang het maar niet te lang aanhoudt. Als je er langere tijd last van hebt, kun je het beste je huisarts raadplegen. De huisarts kan je doorverwijzen naar een psychiater of psycholoog.

Ik ben jonger dan 18 jaar. Kan ik ook borderline hebben?

Als je jonger dan 18 jaar bent, hoef je je huisarts niet direct te raadplegen: de puberteit is een lastige periode, waarin je op zoek gaat naar je identiteit en je grenzen gaat verleggen. Pas als het gedrag dermate lang aanhoudt en zorgelijk wordt, doe je er goed aan om advies te vragen bij Bureau Jeugdzorg of je huisarts. Als een minderjarige de diagnose borderline krijgt, verdwijnt dit na twee jaar uit het dossier van het psychologische onderzoek. Als je na twee jaar nog borderline vermoedt bij jezelf, kun je het beste opnieuw een onderzoek aanvragen bij de desbetreffende psycholoog. Soms wordt er bij jongeren gesproken van borderline-NAO (Niet Anderzins Omschreven).