Politieke moorden: Graaf Floris V

De eerste beroemde moord uit de 'vaderlandse' geschiedenis die voorkomt in de schoolboekjes werd gepleegd op Floris V, graaf van Holland en Zeeland in 1296. Hij werd ontvoerd en daarna doodgestoken. Wat zat er achter deze moord behalve jaloezie van de edelen?

Floris V

• Floris de vijfde werd geboren in 1254.
• Hij werd vermoord in 1296 door enkele buitengewoon machtige edelen waarvan hij van enkele hun leenheer was.
• Floris' vader was Willem II (1228 -1256) graaf van Holland en Zeeland en koning van het Heilige Roomse Rijk.
• Zijn moeder was Elisabeth van Brunswijk (1230 - 1266). Zij was de dochter van hertog Otto I van Brunswijk.
• Floris V behoorde tot het Huis van Holland.
• Na zijn dood volgde zijn zoon Jan I hem op. Jan I stierf echter in 1299 en had geen nakomelingen waardoor het Huis van Holland uitstierf.
• In 1269 trouw de Floris op 14 jarige leeftijd met Beatrijs van Vlaanderen. Uit dit huwelijk werden 9 kinderen geboren, zeven kinderen stierven jong, alleen dochter Margaretha en zoon Jan werden volwassen.

Floris' grootste ambities

Toen Floris' vader graaf Willem II in 1256 in Friesland tijdens een veldtocht door het ijs zakte werd hij in deze machteloze positie vermoord door de Friezen. Floris was nog maar 2 jaar oud. Zijn moeder Elisabeth kreeg echter niet de voogdij over de jonge graaf, die voogdij viel toe aan de ooms van Floris. Hij werd op zijn 12e volwassen verklaard, waardoor hij zijn functies als graaf van Holland en Zeeland op zich nam.

Het koningschap van het Heilige Roomse Rijk

Floris' vader was verkozen tot koning van het Heilige Roomse Rijk. Vaak werden deze koningen ook tot keizer gekroond door de paus. Omdat het ging om een gekozen koningschap ging het koningschap van zijn vader niet op hem over bij zijn vader's verscheiden in 1256. Vanwege zijn komende keizerschap was Willem II begonnen met een passende behuizing voor zichzelf te bouwen in de Haie, later Den Haag: het Binnenhof. Floris zette de bouw hiervan voort, met in zijn achterhoofd eveneens een verkiezing tot koning van het Heilige Roomse Rijk, alhoewel de kwalificaties daarvoor sinds 1257 waren verzwaard.

De Schotse troon

Zijn moeder Elisabeth van Brunswijk was verwant met het Schotse koningshuis. Na de dood van de Schotse koning Alexander III van Schotland in 1286 maakte Floris door zijn verwantschap met zijn overgrootmoeder Ada van Schotland aanspraak op de troon. Deze aanspraak op de troon werd gefrustreerd door koning Edward I van Engeland (1239 – 1307), die er kortstondig in slaagde om Schotland in zijn macht te krijgen.

Vriendschap met de Fransen

Ondanks Edward I's tegenwerking bleef Floris bevriend met de Engelse koning totdat er een verregaand dispuut ontstond over de wolhandel, waarin Edward weigerde zijn woord te houden. Floris besloot om zich te wenden tot de Franse koning Philips IV de Schone (1268-1314), zeer tegen de zin van de edelen in de Lage Landen.

Verregaande uitbreiding van zijn macht in de Lage Landen

Floris V stond bekend als 'den keerlen god', de afgod van de gewone man, de kerels. Hij kreeg deze naam om zijn waarschijnlijk geveinsde liefde voor de gewone man, ten koste van zijn rivalen, de edelen die hij voortdurend leek dwars te zitten omdat hij altijd bezig was om zijn macht uit te breiden. Hij was er zeer op gespinst om Friesland onder de knie te krijgen (waarschijnlijk ook uit rancune voor de moord op zijn vader) maar kwam uiteindelijk nooit veel verder dan West-Friesland.

De bouw van zijn kastelen

• Hij voltooide de bouw van het Paleis op het Binnenhof in Den Haag, waaraan zijn vader begonnen was.
• In 1280 voltooide hij de bouw van het Muiderslot bij Muiden.
• In 1288 nam hij het slot Radboud in Medemblik dat door hem was gebouwd in gebruik.

Boze edelen

Floris maakte bij zijn ommezwaai naar de Fransen een machtige vijand van Edward. Hij werd ontvoerd door boze edelen tijdens een valkenjacht en gevangen gezet in het Muiderslot.

Gijsbrecht van Aemstel:

• Gijsbrecht ruziede met de Bisschop van Utrecht over zijn landerijen. Toen de bisschop vond dat hij de macht over zijn leenmannen verloor besloot hij de betwiste landerijen te verkopen aan Floris V.
• In 1279 kwam er weer onenigheid tussen Utrecht en Amstel over de tol die Gijsbrecht van Aemstel in Vreeland hief. De nieuwe bisschop leed een nederlaag tegen de gebroeders van Aemstel. Floris V kwam toen de bisschop te hulp.
• In april 1280 werd Gijsbrecht bij Loenen door Jan van Renesse verslagen en gevangen genomen. Zijn broer Arent moest het slot Vreeland dat door Floris werd belegerd overgeven.
• De broers werden in Zeeland gevangen gehouden.
• In 1285 kwam een verdrag tot stand waarbij Gijsbrecht zich aan de graaf onderwierp en zijn leenman werd.
• Floris verplichtte Gijsbrecht 2000 gulden te betalen, een schuld die hij eerst had uitstaan bij de bisschop van Utrecht.
• Gijsbrecht werd raadsman van Floris en ze waren ogenschijnlijk bevriend.
• Na de moord op Floris vluchtte Gijsbrecht en leefde tot het eind van zijn dagen in ballingschap. Al zijn goederen werden verbeurd verklaard.

Herman van Woerden:

hij was leenman van de bisschop van Utrecht en was er op gebeten om zijn grondgebied uit te breiden Toen in de jaren na 1280 de landerijen in het gebied tussen het Graafschap Holland en het Sticht verkocht werden aan Floris moest Herman van Woerden leenman van Holland worden. Hij was daar zeer ontstemd over en deed wat hij kon om Floris dwars te zitten. Na de moord op Floris vluchtte hij en leefde na verlies van zijn titels en verbeurd verklaring van zijn bezittingen in ballingschap.

Gerard van Velsen:

het voor de hand liggende motief van Gerard van Velsen om Floris V te vermoorden was dat Floris Gerards vrouw Machteld zou hebben verkracht. Zij pleegde enkele jaren later zelfmoord. Gerard van Velsen werd al snel opgepakt na de moord op Floris, gemarteld en gedood door de aanhangers van Floris in Leiden.

Floris' gevangenneming en moord

Tijdens een valkenjacht werd Floris gevangengenomen door onder andere Gijsbrecht van Amstel, Herman van Woerden en Gerard van Velsen. Het nieuws hierover werd al snel bekend bij de boeren die op de hand van Floris waren. Toen de smeders van het complot met Floris het Muiderslot verlieten kwamen ze bij Muiderberg een groep boeren tegen die van de edelen eisten om Floris los te laten. Gerard van Velsen trok zijn zwaard en begon op Floris in te hakken. Floris was weerloos doordat zijn handen en voeten vastgebonden waren en zijn vingers waren gespleten. Toen van Velsen zijn zwaard trok steigerde het paard van Floris. Gerard van Velsen sloeg hem zijn handen af en Floris viel door de slag van zijn paard. Van Velsen bleef op hem inhakken met zijn zwaard, gevolgd door de andere ontvoerders. Daarna namen ze de vlucht. Floris werd naar Muiderberg gebracht waar hij bezweek aan 22 toegebrachte hak- en steekwonden.

Conclusie

Floris leek iemand die alleen uit was op zijn eigen succes. Na de frustratie over het niet verkrijgen van een koningschap in Schotland of van het Heilige Roomse Rijk richtte hij zich totaal op de uitbreiding van zijn landerijen in Holland, Zeeland en Friesland. Toen hij zich de vijandschap van de Engelse koning Edward I op de hals haalde was hem geen lang leven meer beschoren. Er waren genoeg edelen te vinden die wrok tegen hem koesterden. De complotterende edelen hadden helemaal niets aan hun actie. Edward I trok zich tevreden terug in zijn eigen oorlogen en de edelen werden gedood of moesten in ballingschap leven. De enigen die uiteindelijk aan het langste eind trokken waren de leden van het Huis van Henegouwen: alles wat aan de graven van Holland en Zeeland toebehoorde kwam in hun handen na de vroegtijdige dood van Floris' zoon Jan in 1299.

Lees verder

• Politieke moorden: de gebroeders de Witt
• Politieke moorden begaan door de hertog van Alva
• Politieke moorden: Johan van Oldenbarnevelt
• Politieke moorden: Willem van Oranje