Wat is een staatsgreep?

Wat is een staatsgreep? Soms is de situatie in een gegeven land zo instabiel en onzeker, waardoor het parlement en de regering omver worden geworpen. In zo'n geval komt de politieke situatie die zich ontvouwde tot stilstand in een land, met een mogelijke verandering als gevolg. Dit noemen we een staatsgreep: het grijpen van de macht door een groep overheidsfunctionarissen. Een staatsgreep gebeurt niet zonder reden; dat zou funest zijn voor de samenleving en de staat zelf. Deze worden veroorzaakt door een reeks gebeurtenissen, die zich uiteindelijk ontvouwen tot een daadwerkelijke staatsgreep. Maar wat is het precies?

Wat is een staatsgreep?

Een staatsgreep, ook wel bekend als een coup d'état, is het omverwerpen van een staatsvorm met de regering en het parlement, om zo zelf de macht te grijpen in een land na aanhoudende en dreigende instabiliteit. De instabiliteit in een land heeft vaak een of meerdere aanleidingen waardoor een machtsorgaan, vaak het leger, de macht grijpt.

Wat is aanleiding voor een staatsgreep?

De tevredenheid van de populatie hangt af van de sociale, economische en politieke situatie van het land. Hoe tevredener de populatie, hoe kleiner de kans op een staatsgreep. Toch gaat dit niet altijd goed. In sommige landen in de wereld is de situatie vrij slecht, wat de kans op een staatsgreep kan verhogen. Aanleiding voor staatsgrepen kunnen zijn
  • Economische instabiliteit
  • Autocratie (het bestuur van een land ligt bij één persoon of groep)
  • Overweldigende censuur
  • Authoritarianisme (veel nadruk op het houden aan steeds kleinere regels en wetten)
  • Politieke instabiliteit (veel verkiezingen, ene kabinet valt na de andere)
  • Slecht politiek leiderschap (verslechtering van bilaterale betrekkingen)
  • (Grootschalige) mensenrechtenschendingen
  • Bemoeienis van de staat in de rechterlijke en uitvoerende macht (zuivering van politieke tegenstanders in staatsorganen, toewijzing van partijgezinde rechters etc.)
  • Nepotisme (toewijzen van belangrijke posities aan familie/vrienden)
  • Armoede
  • Afbreken van de rechtsstaat
  • Deelname aan oorlog

Voor deze redenen hebben verscheidene krijgsmachten in de wereld de macht gegrepen in hun land. In 2014 werd Thailand getroffen door een staatsgreep na zes maanden zware politieke instabiliteit. Ook in Turkije werd in 1971 voor de tweede keer een staatsgreep gepleegd na massale protesten, politieke instabiliteit (vorming van veel splinterpartijen) en gijzelingen.

Wie voert zoiets uit?

De uitvoering van een staatsgreep wordt gedaan door mensen die overheidsfuncties uitvoeren. Vaak is dit het leger van een bepaald land, dat wordt geassisteerd door mogelijke sympathisanten die belangrijke functies vervullen. Denk hierbij aan politieagenten, nieuwszenders, ambtenaren en mollen in de geheime dienst. Ook burgers kunnen een staatsgreep steunen, door gehoor te geven aan de orders van de groep die de staatsgreep uitvoert, of door mee te helpen bij een beleg. De burger wordt vaak opgeroepen zich niet te bemoeien met de staatsgreep en binnen te blijven, om zo mogelijke onnodige doden te voorkomen. De plannen voor een staatsgreep worden nooit bekendgemaakt, omdat een staatsgreep als hoogverraad wordt gezien onder een dergelijk regime. Indien zulke plannen wederom zouden lekken, zouden de betrokken personen worden "weggezuiverd" waardoor de voorbereidingen op een staatsgreep teniet worden gedaan.

Wat gebeurt er als het slaagt?

In sommige gevallen is een staatsgreep succesvol. Dan neemt het leger de macht over en worden er nog geen verkiezingen gehouden. Het leger zorgt er dan voor om de veiligheid en de stabiliteit te bewaren door een avondklok in te zetten. Dit houdt in dat mensen na een bepaalde tijd niet meer op straat mogen worden gezien, op risico van detentie. Ook kan het leger kiezen om de grondwet van een land aan te passen, zodat politieke partijen die voor instabiliteit zorgen niet meer, of in elk geval moeilijker, aan de macht komen. Omdat het gehele politieke systeem in een land omver is geworpen, hoeft er geen stemming over de grondwetswijziging plaats te vinden. Dit verandert de staatsvorm van een land feitelijk in een militaire dictatuur, omdat het democratische proces is stopgezet. Dit kan ook plaatsvinden in een monarchie, waarna vrijwel altijd een republiek wordt gesticht. Indien het land na een periode weer gestabiliseerd is, zal het leger verkiezingen toestaan om het land weer op een normale manier te laten regeren. Dit gebeurt niet altijd: Libië ging gebukt onder een staatsgreep in 1969, waar Muammar Ghadaffi de macht greep. Pas in 2011 stopte zijn regeringsvorm met zijn dood, waarna het land, na pogingen tot democratisering, weer ineenstortte in politieke onrust.

Wat gebeurt er als het faalt?

Als een staatsgreep niet lukt, worden de uitvoerders van de staatsgreep na een bepaalde periode (uren tot dagen) geneutraliseerd. Dit houdt in dat ze worden opgepakt, omkomen in een vuurgevecht of vluchten omdat de situatie uitzichtloos is. In zo'n geval spreek je van een gefaalde poging tot een staatsgreep. De regering die dan de macht heeft blijft de macht houden en berecht de coupplegers volgens het recht van dat land. Wat een regering daarnaast kan doen is massale onderzoeken starten om te kijken of er nog elementen in het staatsapparaat (politie, krijgsmacht, rechterlijke macht en andere staatsorganen) zijn die sympathiseren met de coupplegers of mogelijk een nieuwe staatsgreep beramen. Dit gaat, in sommige gevallen, gepaard met massale arrestaties en publiek wantrouwen, wat politieke polarisatie kan opleveren. Een coup d'état is daarom zeer schadelijk voor een staat als deze faalt. Er moeten immers veel manuren en financiële middelen worden geïnvesteerd om de stabiliteit te bewaren in het land. Een regering kan zich aanpassen na een coup d'état in een positieve zin, waarbij wordt bedoeld dat de regering van authoritarianisme meer liberalistisch wordt, wat inhoudt dat de samenleving en de mensen vrijer worden in hun doen, denken en laten, of de regering past zich aan in de negatieve zin, waarbij autoriteit en veiligheid veel meer nadruk krijgen, waardoor de mensen van nog meer vrijheden worden ontdaan. Ook kan een regering zich niet aanpassen, waarbij de status quo bewaard blijft.
© 2016 - 2024 Dysprosium, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Doelstellingen van Videla in de Vuile Oorlog (Argentinië)Doelstellingen van Videla in de Vuile Oorlog (Argentinië)Jorge Videla is de bekendste vertegenwoordiger van de militaire dictatuur die Argentinië tussen 1976 en 1983 in zijn gre…
Napoleontische Tijd: Staatsgreep van 18 BrumaireNapoleontische Tijd: Staatsgreep van 18 BrumaireDe Staatsgreep van 18 Brumaire was een staatsgreep die plaatsvond op 9 november 1799. Volgens de Franse Republikeinse Ka…
Adolf Hitler: Hitler en de NSDAPAdolf Hitler: Hitler en de NSDAPDe NSDAP was de partij waarmee Hitler steeds meer macht heeft gekregen. Of moet je zeggen dat de NSDAP de partij was die…
Politiek voor kinderen: hoe werkt de regering?Nederland heeft een regering die bestaat uit ministers en een koning(in). Maar wat doet een regering precies en hoe is d…

Het verkiezingsprogramma van de PVV voor 2017-2021Het verkiezingsprogramma van de PVV voor 2017-2021Op 15 maart 2017 vinden in Nederland de verkiezingen voor de Tweede Kamer weer plaats. Op 25 augustus 2016 presenteerde…
De Partij voor de Dieren (PvdD)De Partij voor de Dieren (PvdD)Onder het kabinet Balkenende (en daarvoor) werd er jarenlang weinig tot geen aandacht besteed aan dierenwelzijn en diere…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Trondheim Byarkiv, Flickr (CC BY-2.0)
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Coup_d%27%C3%A9tat
  • https://tr.wikipedia.org/wiki/12_Mart_Muht%C4%B1ras%C4%B1
Dysprosium (40 artikelen)
Laatste update: 29-09-2016
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Politiek
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.