Opvoedingsstijlen; warm, koel, dominant en toegeeflijk

Warmte en dominantie bepalen voor een groot deel de opvoeding en de persoonlijkheidsontwikkeling van kinderen. Warmte heeft betrekking op de horizontale (emotionele) afstand tussen ouders en kinderen en betreft de expressieve functie van de opvoeding. Begrippen als liefde, genegenheid en geborgenheid horen hierbij. Aan de ene kant bestaat de warme opvoeding waarbij er goede relaties tussen ouders en kinderen bestaan, aan de ander kant de koele opvoeding waarbij ouders zich niet veel van ouders aantrekken. Dominantie heeft betrekking op de verticale (inhoudelijke) afstand tussen ouders en kinderen en betreft de instrumentele functie van de opvoeding. Dominantie betreft het regulerende, structurerende en normerende aspect van de opvoeding. Hierbij gaat het om de vraag hoe en in hoeverre ouders hun normen en gewoonten aan kinderen overdragen. Aan de ene kant bestaat de dominante opvoeding, waarbij ouders overwicht over kinderen doen gelden, aan de andere kant de toegeeflijke opvoeding, waarbij kinderen erg vrij worden gelaten.

Warme opvoeding

Er bestaat een goed persoonlijk contact tussen ouders en kinderen. Ouders accepteren de kinderen zoals ze zijn. Het vertrouwen is wederzijds. De opvoeding is kindgericht (child centered), dus aangepast aan de persoonlijkheid en mogelijkheden van de kinderen en afgestemd op hun behoeften en intenties.

Kinderen die een warme opvoeding genieten, krijgen een basisgevoel van persoonlijke veiligheid (basic trust) Ze weten dat ze ergens bij horen. Ze voelen zich veilig gehecht. Door een warme opvoeding wordt de basis gelegd voor een gunstige persoonlijkheidsontwikkeling van kinderen. Kinderen identificeren zich met de ouders. Kinderen zullen door de goede verhoudingen die er zijn, fouten en tekortkomingen van ouders kunnen aanvaarden en verwerken. Omdat de kinderen door de ouders worden geaccepteerd zoals ze zijn, ontstaat bij de kinderen de overtuiging dat ze een individu zijn met en eigen identiteit en een stabiele persoonlijkheid. Door dit gevoel van zelfvertrouwen hebben deze kinderen een positief zelfbeeld, een optimistische kijk op het leven en niet gauw last van minderwaardigheidsgevoelens en schuldgevoelens. Ze zijn zeker van zichzelf en hebben zichzelf in de hand. Ze hebben het gevoel dat zij greep op de situatie hebben, dat zij de zaken beheersen en niet voor verrassingen zullen komen te staan. Deze kinderen groeien in het algemeen op tot onafhankelijke individuen met sociale en geestelijke zelfstandigheid. Ze hebben een eigen visie, zijn ondernemend, kunnen het nodige presteren en zitten niet gauw bij de pakken neer. Warm opgevoede kinderen zijn spontaan en vlot in hun optreden en weten zich goed aan te passen. Ze gaan er vanuit dat zij door anderen geaccepteerd en gewaardeerd worden. Onzekerheid en teleurstelling komt bij hen vooral dan voor wanneer ze koel benaderd worden, een houding die ze niet gewend zijn en waarmee ze soms niet goed raad weten. Een warme opvoeding vinden we met name in harmonische gezinnen.

Koele opvoeding

Is in alles het tegendeel van een warme opvoeding. De houding van de ouders tegenover de kinderen is te karakteriseren als oppervlakkig of zelfs onverschillig. De communicatie is niet optimaal en van een enigszins vertrouwelijke verhouding is al helemaal geen sprake. De ouders trekken zich weinig van de kinderen aan, hebben weinig belangstelling en zijn niet bereid veel rekening met de kinderen te houden. In extreme gevallen is de houding van de ouders zelf afwijzend en vijandig.

Veel van deze ouders zijn niet zo blij met hun ouderrol, nemen weinig verantwoordelijkheid en onttrekken zich aan ouderlijke plichten. Er wordt veel gestraft, waarbij lichamelijke straffen geen uitzondering zijn. Er wordt meer gebruik gemaakt van straffen dan van belonen, waarbij vrees als opvoedingsmiddel nogal eens wordt toegepast. Een koele opvoeding vinden we vooral in disharmonische gezinnen.

Een koele opvoeding heeft negatieve gevolgen voor de persoonlijkheidsontwikkeling van kinderen. Vaak worden er op jonge leeftijd al opvoedingsproblemen gevonden en ook andere problemen, zoals problemen met eten, bedplassen etc. Op latere leeftijd vertonen ze vaak deviant gedrag.

Deze kinderen hebben een negatief zelfbeeld, identiteitsproblemen en een lage zelfwaardering. Door weinig zelfvertrouwen staan ze onzeker en kwetsbaar in het leven. Ze denken dat het leven grotendeels bepaald wordt door zaken die zij zelf niet in de hand hebben. Ze hebben minder relationele vaardigheden. Ze groeien op tot mensen die sociaal weinig aangepast zijn, doordat ze moeilijkheden hebben bij het leggen van sociale contacten. Doordat ouders weinig geïnteresseerd in de kinderen waren, hebben de kinderen ook niet geleerd om interesse in anderen te tonen.

De kinderen moeten wel een zekere zelfstandigheid ontwikkelen, doordat ze al vroeg op zichzelf zijn aangewezen doordat de ouders weinig belangstelling in hun hebben. Maar meestal is die zelfstandigheid meer schijn dan werkelijkheid, echte zelfstandigheid vinden we vooral bij kinderen die een warme opvoeding hebben gehad. Hoe ouder de kinderen worden, hoe meer ze zich ervan bewust worden dat de ouders hun onvoldoende liefde geven. Hierdoor kunnen ze zich oneerlijk behandeld voelen, of afgewezen en achtergesteld.

Koel opgevoede kinderen hebben soms wel alles wat hun hartje begeert, in materieel opzicht. Soms proberen ouders op die manier hun gemis aan aandacht te compenseren. Het gevolg van een zeer koele opvoeding is meestal dat kinderen geleidelijk van hun ouders vervreemden en vermijdingsgedrag en ontsnappingsgedrag gaan vertonen, zij trekken zich weinig van hun ouders aan, keren zich van hen af en richten zich soms zelfs tegen de ouders. Dit belemmert imitatie en identificatie en het overnemen van normen en gebruiken.

Voor de persoonlijkheidsontwikkeling is een extreem koele opvoeding zeer ongunstig. Kinderen die extreem koel worden opgevoed, groeien vaak op tot in zichzelf gekeerde kinderen bij wie de emotionele uitdrukking geblokkeerd is, labiele kinderen die onder spanning leven en niet steeds gevrijwaard zijn van neurotische symptomen. Ze zijn vaak ontevreden, in het sociale contact wantrouwend en voelen zich gauw bedreigd. Ze hebben angst voor persoonlijke relaties omdat ze bang zijn dat die mislukken.

Dominante opvoeding

De ouders proberen hun kinderen zowel emotioneel als sociaal aan zich te binden. Van kinderen wordt verlangd dat zij zich aan de ouders aanpassen. De opvoeding is afgestemd op de ouders (parent centered), de opvoedingsstijl wordt in hoge mate beïnvloed door de persoonlijkheid van de ouders en hun ideeën en gewoonten. Er wordt niet van kinderen verwacht dat ze veel beslissingen nemen en dat leren ze ook niet. De ouders zijn veel met de kinderen bezig en zijn heel attent wat gezondheid, scholing en ontwikkeling van hun kinderen betreft. De ouders zijn vaak veeleisend. Kinderen moeten hun best doen om iets te bereiken, anders zullen zij er later spijt van krijgen. Een dominante opvoeding kent veel voorschriften en regels. Hieraan wordt streng de hand gehouden. Er is veel toezicht van de ouders op de kinderen.

Straffen nemen een belangrijke plaats in binnen de dominante opvoeding. De ouders verlangen van hun kinderen gehoorzaamheid zonder tegenspraak. Wanneer kinderen zich verzetten, worden deze kinderen al gauw voor eigenwijs of brutaal aangezien of hun gedrag wordt aan bevliegingen geweten of aan verkeerde vrienden. Over het algemeen hebben dominant opgevoede kinderen relatief weinig contact met leeftijdgenoten, en hier hebben ze ook vrij weinig behoefte toe, doordat ze zijn opgegroeid in een gesloten milieu, en de normen en gebruiken van de jeugdsubculturen minder goed kennen.

Een dominante opvoeding vinden we vooral in gesloten gezinnen.

Wat hun persoonlijkheidsontwikkeling betreft, groeien dominant opgevoede kinderen op tot mensen met een vaste levensvisie, waar zij consequent aan vasthouden. Ze houden zich aan algemene regels en voorschriften en passen zich aan de heersende normen en gewoonten aan. Ze hebben weinig creativiteit en tonen weinig initiatief. Ze kunnen zich moeilijk inleven in het feit dat er mensen zijn die afwijkende denkbeelden hebben. Dominant opgevoede kinderen zijn gevoelig voor de invloed van dominante figuren. Daarom kunnen ze gemakkelijk door anderen overlopen worden. Ook zijn ze beïnvloedbaar door groepen, ze zijn geneigd zich bij de meerderheid aan te sluiten.

Wanneer kinderen jongeren worden, krijgen sommige dominant opgevoede jongeren, door de media en vrienden, de overtuiging dat ze thuis wel erg kort worden gehouden. Ze menen ook minder zelfstandigheid te krijgen dan ze aankunnen en waar ze recht op hebben. Hierdoor kunnen deze kinderen de redelijkheid van regels en verboden ter discussie gaan stellen en wanneer hiervoor geen oplossing wordt gevonden, van hun ouders vervreemden.

Bij een zeer dominante opvoeding willen de ouders de kinderen volledig controleren en geheel op de hoogte zijn van het doen en laten van hun kinderen. Ze dringen hun kijk op de dingen aan hun kinderen op, zonder al te veel rekening te houden met de individualiteit van de kinderen. De kinderen groeien hierdoor in grote afhankelijkheid van de ouders op. Dat kan zelfs de vorm van overheersing aannemen.

Een zeer dominante opvoeding resulteert niet zelden in een rigide levenswijze van kinderen. De kinderen passen zich aan de normen en gewoonten van de ouders aan en houden zich strikt aan hun regels en voorschriften, Schuldgevoelens en minderwaardigheidsgevoelens kunnen ontstaan omdat kinderen het idee hebben steeds tekort te schieten. Wanneer ze de hoge normen van de ouders overnemen, schieten zij ook tekort tegenover zichzelf, waardoor ze een negatief zelfbeeld kunnen krijgen en een late zelfwaardering, wat zich kan uiten in een identiteitscrisis.

Als het zover komt dat dominant opgevoede kinderen breken met hun milieu, komen ze vaak in een soort vacuüm te leven.

Toegeeflijke opvoeding

De ouders laten hun kinderen erg vrij en dringen die zeker niets op. Er is weinig toezicht op de kinderen. Er is geen sprake van dwang, en er volgen geen of weinig reacties als kinderen iets doen wat de ouders afkeuren. Er worden weinig eisen aan de kinderen gesteld. Er zijn weinig regels in het gezin. Er wordt weinig gestraft. Kinderen die toegeeflijk worden opgevoed, weten zich gewoonlijk redelijk onafhankelijk op te stellen en hun eigen weg te vinden. Vaak hebben ze een weinig gestructureerde identiteit, waardoor ze moeite hebben lijn in hun leven te brengen en in een soort vacuüm leven. Hierdoor kunnen ze egocentrisch, opportunistisch, gemakzuchtig en slordig worden. De invloed door personen van buiten het gezin is meestal groot. De toegeeflijke opvoeding vinden we vooral in losse gezinnen.

Bij een extreem toegeeflijke opvoeding is er meer sprake van het ontbreken van de opvoedingsrelatie tussen ouders en kinderen. Kinderen die een toegeeflijke opvoeding hebben gehad, denken dat ze kunnen doen en laten waar zij zin in hebben en trekken zich van ouders en anderen weinig aan. Hierdoor worden het onaangepaste kinderen, die lastig zijn voor zichzelf en anderen. Deze kinderen zijn soms onrijp, oppervlakkig, inactief, impulsief, onbetrouwbaar, asociaal en ze hebben soms een lage frustratietolerantie.