Aandachtsprocessen en het vasthouden van aandacht

Aandacht is een lastig begrip, er is geen duidelijke definitie voor. Toch is wel duidelijk dat tien tot vijftien procent van de bevolking aandachtsproblemen vertoont. Mensen die moeite hebben met het vasthouden van aandacht kunnen ADHD hebben, maar dit hoeft niet het geval te zijn. Zonder ADHD kan het immers ook best lastig zijn om je aandacht lang genoeg vast te kunnen houden.

Automatische- en gecontroleerde aandacht

Aandacht is in te delen in twee soorten: automatische aandacht en gecontroleerde aandacht. Lezen is een voorbeeld van automatische aandacht. Als je eenmaal hebt leren lezen, is het vrijwel onmogelijk om een woord niet te lezen als je het ziet. Er bestaat een test waarbij verschillende kleuren in letters geschreven zijn. In letters staat er bijvoorbeeld blauw, maar de letters hebben de kleur rood. De uitdaging is dan om de kleur die de letters hebben te noemen (in dit geval rood) maar niet de kleur die geschreven staat (in dit geval blauw). Mensen lezen automatisch wat er staat, waardoor dit erg lastig is. Gecontroleerde aandacht is daarentegen wel een bewuste keuze. Soms gaat dit ook samen met automatische aandacht, bijvoorbeeld als je fietst (automatische aandacht) en een gesprek voert (gecontroleerde aandacht). Op het moment dat er zich een onverwachte situatie voordoet op de weg zul je je aandacht echter op het fietsen moeten richten en valt het gesprek even stil.

Functie van aandacht

Aandachtsprocessen hebben verschillende functies:

• Selectieve aandacht: Bij selectieve aandacht heb je zo veel aandacht voor een bepaalde stimulus dat de rest helemaal weg valt. Een goed voorbeeld hiervan is een jongere die zo bezig is met zijn computer dat hij zijn moeder niet hoor roepen. Al zijn aandacht is in dit geval op de computer gericht.
• Gefocuste aandacht: Wanneer je je focust op bepaalde prikkels dan is er sprake van gefocuste aandacht. Dit doe je bijvoorbeeld wanneer je op zoek gaat naar de naam ‘Olivier’ in een namenlijst die niet op alfabetische volgorde staat. Je zoekt naar een ronde beginletter en focust je daar op. Op deze manier hoef je niet alle namen te lezen om te weten waar de naam ‘Olivier’ staat.
• Verdeelde aandacht: In sommige gevallen kun je aandacht verdelen over meerdere dingen. Als je bijvoorbeeld zelf een gesprek aan het voeren bent, maar opeens iets interessants hoort achter je, dan zul je proberen om te luisteren naar dat gesprek terwijl je zelf een ander gesprek voert. Je verdeelt je aandacht dan over twee gesprekken.
• Volgehouden aandacht: Bij volgehouden aandacht moet je langer focussen op iets. Het personeel bij Schiphol moet zich bijvoorbeeld heel lang op hetzelfde scherm concentreren wanneer ze tassen controleren op eventuele illegale spullen. Ze moeten lang geconcentreerd blijven kijken zodat ze de aandacht niet verliezen.

Aandacht langer vasthouden

Natuurlijk is het lastig om altijd de aandacht vast te houden. Niet voor niets heeft een deel van de bevolking moeite met aandachtsprocessen. Toch zijn er wel manieren om aandacht te manipuleren, zodat het langer vastgehouden kan worden.

• Rustpauzes: Op scholen worden op vaste tijdstippen pauzes gehouden. Dit is niet voor niks, want door deze pauzes kunnen kinderen even de aandacht loslaten en zich daarna weer beter concentreren.
• Opvallende stimuli: Je aandacht wordt getrokken door opvallende stimuli. Niet voor niks hebben gevaaretiketten op flessen altijd een opvallende kleur. Toch kun je deze kleuren ook negeren. Op internet kunnen we bijvoorbeeld heel goed opvallende reclames negeren en ons focussen op de informatie die we zoeken.
• Motivatie: Vooral bij kinderen is het goed zichtbaar dat ze zich beter kunnen concentreren als ze een beloning in het vooruitzicht hebben. Wanneer ze bijvoorbeeld weten dat ze naar buiten mogen zodra ze hun werk af hebben, kunnen ze geconcentreerder te werk gaan dan wanneer het niet veel uit maakt of ze hun werk af hebben of niet. Natuurlijk werkt dit ook bij volwassenen.

Het is een misverstand dat alleen mensen met ADHD moeite hebben om hun aandacht bij iets te kunnen houden. Bijna iedereen heeft er wel eens last van. Aandacht heb je dan ook op veel verschillende momenten nodig en soms is het lastig om je te focussen.