De gekste enclaves ter wereld

Een enclave is een 'verkeerd stukje' in een geografische puzzel. Dit levert vaak moeilijkheden op, maar ook mogelijkheden. Het schoolvoorbeeld van een enclave dat voor spanningen zorgt, maar ook mogelijkheden oplevert is Guantánamo Bay, een Amerikaanse basis op Cubaans grondgebied.

Enclave

Het woord enclave komt uit het Latijn en betekent 'opgesloten zitten'. En dat geldt letterlijk voor de bewoners van een enclave: ze wonen in een stukje land dat is omringd door een land. Dat levert moeilijkheden én mogelijkheden op. Enclaves kunnen bewust of onbewust ontstaan. Zo kan het zijn dat er contractueel wordt afgesproken om een enclave op te richten. Maar het kan ook zo zijn dat door geografische veranderingen, bepaalde gebieden elkaar overlappen, en zo dus enclaves ontstaan.

Llivia (Spanje/Frankrijk)

In de 17e eeuw vochten Frankrijk en Spanje een oorlog uit. Toen de vrede getekend werd, beloofde Spanje het gewest Cerdagne aan Frankrijk te geven. Dat wil zeggen: alle dorpen en omringende landerijen die in de streek lagen. Er was echter een probleem, de stad Llivia was géén dorp en bleef dus Spaans, terwijl alle omliggende velden Frans werden. De enclave Llivia is tot op de dag van vandaag Spaans gebied binnen Frankrijk. Er loopt wel een weg tussen dit gebiedsdeel en het moederland. Jarenlang was dit een dodenweg, aangezien Spaanse automobilisten geen voorrang wilden verlenen aan Franse weggebruikers die vanuit de zijwegen kwamen. Want stond in het verdrag uit 1660 niet dat ze 'ongehinderd' naar Spanje moesten kunnen reizen? De Franse Rijks-waterstaat loste het probleem op door viaducten te bouwen.

Jungholz (Oostenrijk/Duitsland)

Wie in het Oostenrijkse dorp Jungholz woont en bijvoorbeeld naar Wenen wil, kan zijn borst nat maken. Om in de rest van Oostenrijk te komen, moet je over de berg Sorgschrofen (1636 meter) klimmen. De top van de berg is het enige punt waar Jungholz via een voetpad van een meter breed vastzit aan de rest van het moederland. Geografen noemen zo'n puntverbinding een 'binationaal quadripunt'. Of je stapt in de auto, maar dan loopt de enige weg naar de buitenwereld via Duitsland. Vandaar dat de 323 inwoners van Jungholz een Duitse postcode hebben gekregen. Want de Oostenrijkse postbode klimt niet graag over de bergen, dus laat hij het bezorgen van brieven over aan zijn Duitse collega. Het valleitje is maar 7 vierkante kilometer groot, maar wil dolgraag bij Oostenrijk blijven horen.

San'kova-Medvezh'e / Sankovo-Medvezhye (Rusland/Wit-Rusland)

De meest trieste enclave aller tijden. Deze twee kleine Russische dorpen liggen in het naburige Wit-Rusland, maar zijn onbewoonbaar geworden nadat in het nabijgelegen Oekraïne de kerncentrale van Tsjernobyl ontplofte. Omdat de Russen geen zin hadden om de dorpen te ontsmetten (dat was door hun enclavestatus te duur), werden de dorpelingen maar geëvacueerd. Om nooit meer terug te komen. De enclave is ontstaan toen een groep Russische gastarbeiders vlak voor de Eerste Wereldoorlog terugkwam uit Amerika. De groep besloot land te kopen in Wit-Rusland en daar twee dorpen te bouwen. Hun huizen zijn nu overwoekerd, de wegen onbegaanbaar.

Temburong (Brunei/Maleisië)

Eigenlijk zou je heel Brunei een enclave kunnen noemen. Dit ministaatje aan de kust van Borneo wordt namelijk helemaal omgeven door Maleisië. De sultan is de baas in deze absolute monarchie. Het oppervlakte van krap 6000 vierkante kilometer (ongeveer 1/10 van Nederland) bestaat ook nog eens uit twee gedeelten: Brunei zelf en de enclave Temburong verderop. Wie van het ene deel naar het andere wil reizen, kan beter de veerboot nemen. Want de wegen die deels door Maleisië lopen, zijn smal en de douane zorgt soms voor oponthoud.

Fergana Vallei (Oezbekistan/Tadzjikistan)

De vruchtbare Fergana Vallei in Centraal Azië is een ware wirwar van grenzen en enclaves. In Kirgizië liggen zes enclaves, vier van Oezbekistan en twee van Tadzjikistan. Bovendien hebben de Tadzjieken ook nog een enclave in Oezbekistan. Dat zou allemaal niet zo'n probleem hoeven te zijn, als de drie landen wat beter met elkaar konden opschieten. Geregeld sluit vooral Oezbekistan alle grenzen, zodat bewoners hun enclaves niet uit kunnen. Ook zijn sommige grenzen nog niet definitief getrokken. En daardoor maken meerdere landen soms aanspraak op hetzelfde gebied.

Compione d'Italia (Italië/Zwitserland)

Dat je in een enclave woont, hoeft niet te betekenen dat je niet trots bent op je (verre) vaderland. Aan het meer van Lugano in Zwitserland ligt een kleine Italiaanse enclave met een grootse naam: Campione d'Italia, oftewel 'Kampioen van Italië'. Veel heeft deze enclave niet om het lijf: een paar straatjes, drie pizzeria's en twee kerkjes. Maar de inwoners van Compione zijn er beretrots op. Lokale kunstenaars hebben zelfs een eigen Compionese stijl uitgevonden. Ober Marco van Pizzeria Monella vindt de hem omringende Zwitsers (die ook Italiaans spreken) aardige lui, maar hij zou voor geen goud 300 meter verderop willen wonen, waar de grens van zijn enclave ligt. En ook niet in Italië zelf trouwens. 'Eigenlijk zijn we een landje op zich. We zijn Campionen, mensen die in een dorp wonen dat als sinds mensenheugenis zelfstandig is'.

Point Roberts (Verenigde Staten/Canada)

Toen Amerika en Canada in 1855 hun grens trokken, besloten ze dat op het westelijk deel van hun continent te doen langs de 49ste breedtegraad. Dat leverde een prachtige rechte grens op, maar ook een enclave: Point Roberts. Dit dorpje vormt het zuidpunt van het Canadese Vancouver Island, nét zuidelijk van 49 graden noorderbreedte en omringd door water. Het is slechts 12,65 vierkante kilometer in oppervlakte, een klein gebied, met maar één grensovergang naar Canada. Vanaf daar is het drie kwartier rijden naar de rest van de VS. Wie de boot wil nemen naar het vaderland, moet een uur varen. Het leven in Point Roberts is behoorlijk lastig. Er is geen tandarts, geen middelbare school en geen apotheek. Maar de 1300 inwoners interesseert het geen zier. Ze zijn happy, getuige hun lijfspreuk 'Almost Canada, almost heaven'.