Charles Taylor, filosoof

Charles Taylor is een Canadese filosoof, geboren in 1931. Hij is een van de meest vooraanstaande politieke filosofen van onze tijd. Hij is communitarist en hermeneutisch denker. Al met al een interessante filosoof. Na zijn studies geschiedenis, filosofie en economie studeerde hij over de Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Ook was hij professor ethiek en filosofie aan Oxford University. Charles Taylor publiceerde boeken zoals Sources of the Self (1989), waarin hij de ontstaansgeschiedenis van de moderne identiteit beschrijft.

Taylor is een communitarist. Dit is een filosoof die een bepaald standpunt inneemt met betrekking tot de verhouding tussen individu en maatschappij. Dit wordt ook wel politieke filosofie genoemd. Taylor vindt dat het individu gevormd wordt door de gemeenschap, maar dat de rol van de persoon en zijn eigen karaktertrekken, eigen normen en eigen waarden niet onderkend mogen worden. Taylor is een belijdend katholiek; hij baseert zijn communitarisme niet op religieuze overtuigingen maar op filosofische redeneringen. Daarnaast is Taylor een hermeneutisch denker. Hij doet een poging om het individu te begrijpen vanuit waarden die een individu daar zelf aan hecht. Het heeft wel wat te maken met sociologie. Taylor koppelt individualisten vaak aan asociale gedragskenmerken. Hij heeft dan ook kritiek op het liberalisme: zij willen teveel zelf doen.

Taylor heeft zich in de politiek drie keer kandidaat gesteld voor de sociaaldemocratische New Democratic Party in Mount Royal. Hij werd vaak derde of tweede.

Modes of secularism

Het is niet geheel duidelijk wat er wordt bedoeld met secularisme. Er zijn verschillende beschrijvingen voor te geven. Je zou kunnen kijken naar de geschiedenis van secularisme waarbij de staat afstand neemt van de gevestigde religies of op een neutrale wijze in verband staat met de religies. Het lijkt te zijn begonnen bij het begin van het christendom. Moslims bijvoorbeeld zeiden dat secularisatie een creatie is van het christendom en dat er voor moest worden gezorgd dat het niet in andere culturen zou komen. Seculair is daarnaast een christelijke term. Saeculum is het Latijnse woord voor eeuw of leeftijd. Maar het heeft ook een betekenis die betrekking heeft op de tijd tussen de zondeval en de komst van Christus. Deze tijd was namelijk wereldlijk en tijdelijk. In tegenstelling tot de tijd vóór de zondeval en na de komst, die goddelijk en eeuwig zijn. In de tijd van de Saeculum was de regering bijvoorbeeld meer dan de kerk. Seculair was een woord waarmee je mensen kon onderscheiden. Zo werden de mensen met verstand van de wereld en geschiedenis seculair genoemd, om ze te onderscheiden van de geestelijkheid. Het bestaan van deze tegenstellingen reflecteerden de afstand tussen de kerk en de wereld.

Het secularisme is tegenwoordig nog steeds zo gebouwd, maar heeft wel een transformatie ondergaan. De oorsprong van het moderne Westerse secularisme zijn de religieoorlogen. Door de oorlogen kregen de gelovigen van verschillende confessionele overtuigingen de behoefte om samen te werken. Om de macht van deze confessionelen te beperken, kwamen er bepaalde normen en afspraken die los stonden van de religieuze ‘trouw’ en de orde in het publieke gebied kon regelen. Dit had ondermeer kerkscheuring tot gevolg.

Drie vormen van politieke ethiek

De strategie van de gemeenschappelijke grond (common ground), gebaseerd op die leerstellingen die alle Christelijke sekten deelden, de strategie van een onafhankelijke ethiek, gebaseerd op de rede en de strategie van de overlappende consensus.

Het doel van de common-ground strategie was het oprichten van een ethiek van waarin vreedzaam werd samengewerkt en er politieke orde was. Er moest een fundering komen voor gehoorzaamheid, die nog steeds theïstisch was, maar gebaseerd was op doctrines die vanzelfsprekend waren voor alle Christelijke sektes. Dit werd dan vastgesteld in een versie van een natuurrecht. Dit is het idee dat morele wetten gebaseerd zijn op de inzichten van de rede, en niet afhankelijk zijn van de openbaring. In feite zouden er basisregels kunnen komen die ook voor christelijken te doen waren. Er zou echter een gevaar kunnen ontstaan dat de politieke bevelen de afname van de confessionelen zou overtroeven. Sommigen waren ervoor om God in de grondwet te houden, anderen waren daar op tegen.

De tweede strategie is het proberen een onafhankelijk politieke ethiek te creëren. Hugo de Groot is een bekende naam hierbij. De strategie houdt in dat mensen zich van hun geloof af moeten stappen. Volgens Hugo de Groot zijn mensen rationele creaties, die ook sociaal zijn. Als we dit als vanzelfsprekend zouden nemen, kunnen er normen komen die bepalen hoe mensen elkaar moeten behandelen. Bekende woorden van Hugo de Groot zijn etsi Deus non daretur: ook als God niet bestaat, zullen deze normen ons binden. Het verschil tussen deze strategieën is belangrijk, omdat het de basis is van twee verschillende manieren voor het begrijpen van de terreinen van vreedzame co-existentie tussen mensen van verschillende geloven of verschillende fundamentele verbintenissen. Het ene betreft de aantrekking tot de verschillende verbintenissen en het proberen de overeenstemming te vinden tussen dezen. Het ander vraagt ons af te stappen van de geloven, om een politiek moraal te vormen.

Maar soms is het goed om een beroep te doen op verschillende geloven, om ons ervan te verzekeren dat we hun grenzen niet overtreden. Een goed voorbeeld hiervan is wat Hobbes doet voor Christelijke openbaring, in het tweede gedeelte van zijn boek de Leviathan. In dit boek bespreekt Hobbes de natuurtoestand van de mens. Als we daar zicht op hebben kunnen we daaruit afleiden wat het doel van een staat is. Dit streven zal vaak in strijd komen met het belang van anderen en daarom is de natuurlijke toestand van mensen onderling één van oorlog ‘van allen tegen allen’. Deze oorlog zal eeuwig duren, omdat de mens van nature niet geneigd is om zichzelf te onderhouden. Dezelfde neiging die de oorlog veroorzaakte zal dan het begin zijn van vrede en het sluiten van een sociaal contract: de staat. De staat moet voor de veiligheid zorgen voor de meeste mensen, ook al offert hij zo de belangen van een enkeling op. Ook de kerk zal niet boven de staat moeten staan. Proberen zij dit wel, dan kan de staat niet de wil van de bevolking tegemoet komen. Als we Hobbes zijn argumenten verder doorvoeren, zou dat neerkomen op een staat waar geen religie is, waar men geen religieuze doelen heeft. Taylor daarentegen denkt dat dit onmogelijk is in de hedendaagse pluralistische samenlevingen, en vindt daarom dat alleen de politieke principes gedeeld moeten worden. Het doel is echter niet om religie minder relevant te maken dan het publieke leven en politiek, maar liever om de staat te beschermen tegen het achterstellen van een religie ten opzichte van een ander.

Dit is ook de basis geweest van de Amerikaanse scheiding. Het doel in Amerika is om de regering neutraal te houden, maar in een land waar verschillende staten nog steeds staatskerken hebben. In Amerika hebben beide modellen een rol gespeel. De ‘Common ground’- strategie speelde vroeger een belangrijkere rol, terwijl de onafhankelijke ethiek tegenwoordig een grotere rol heeft. Elk model heeft zijn zwakte. Een probleem met de ‘Common ground’-strategie is dat religieuze en bovennatuurlijke verbintenissen in een bepaald geloof met zijn eigen grenzen die als vanzelfsprekend worden beschouwd in een samenleving. Hier zijn andere religies de dupe van, met als gevolg religieuze gemeenschappen die tegenover elkaar komen te staan. Het nadeel van de onafhankelijke ethiek is dat het Christelijke nog te vanzelfsprekend is. Men is niet gevraagd zijn christelijke geloof helemaal van zich af te schuiven, maar men moet alleen inzien dat niet alles wat we doen afhangt van het geloof. Daarnaast zullen atheïsten de onafhankelijke ethiek zien als basis van hun morele leven. Zij zullen geneigd zijn te denken dat dit dé manier is om te leven. Zij zullen religie nog meer van zich afduwen en met als gevolg een tweedeling in het land.

Al met al zal de christelijke oorsprong van secularisme niet te ontkennen zijn, maar dit heeft niet te betekenen dat er geen toepassing ergens anders is of is geweest. Wel kunnen we stellen dat er naast de ‘Common ground’-strategie en de onafhankelijke strategie nog een derde model is: de ‘overlapping consensus’. Hieronder verstaat Taylor een verzameling van formele regels die iedereen gelijke rechten en kansen geven. Deze is niet gebaseerd op gedeelde morele waarden en overtuigingen maar op een principe van politieke rechtvaardigheid. Het maakt niet uit welke verschillende religieuze opvattingen mensen hebben, ze hebben allen gelijke toegang tot politieke besluitvorming. Zo mogen moslimfundamentalisten ook een politieke partij oprichten.