Utopia, het programma en het boek vergeleken

In het programma 'Utopia' begint men met het bouwen van een nieuwe samenleving. Ze moeten een gemeenschap opbouwen met niets meer dan een startbedrag, een kale loods, een stuk land, wat vee, een aansluiting voor water en elektriciteit en een telefoon. Dit programma gaat over het bouwen van de ideale samenleving. Althans, dat is het idee, en dat is wat de kijkers moet lokken. Maar met 'Utopia' wordt echt een ideale samenleving bedoeld, naar het boek van Thomas More, en niet zomaar iets wat voortkomt uit een groep overlevende mensen met verschillende ideeën. Kan in dit programma 'Utopia' ergens in de buurt komen bij hoe More het bedacht heeft?

'Utopia' door Thomas More

Thomas More was onder andere filosoof, en hij leefde van 1478 tot 1535. 'Utopia' is het bekendste boek dat hij heeft geschreven. More was ontevreden over hoe veel zaken in de samenleving geregeld werden en Utopia is zijn denkbeeldige ideale samenleving. Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste boek gaat over Engeland in de tijd van More en het tweede over het leven in Utopia.

Eerste boek

Dit boek gaat over het Engeland uit de tijd van More. More is kritisch en heeft problemen met bijvoorbeeld de economie en het kapitalisme in Engeland. Dit komt door de 'Enclosure', het afpakken van grond van boeren door de adel, de grootgrondbezitters. Dit leidt volgens More tot armoede en verlangen naar luxe. Deze luxe probeert men te vinden in plaatsen als kroegen en bordelen. Dit zou niet gebeuren als er geen privébezit was. In de Engelse samenleving is het zo dat iedereen egoïstisch is, en voor zijn eigen behoeftes zorgt. Maar dit komt doordat dit nodig is, je hebt bezit nodig om te overleven, je moet jezelf helpen, anders zal je sterven. Als iedereen verzekerd was van zijn dagelijkse behoeftes en wist dat dit ook in de toekomst het geval zou zijn, voor hem en zijn nakomelingen, zouden mensen niet zo egoïstisch zijn, omdat dat dan niet nodig is. Geld is ook een vorm van privébezit en moet dus ook verdwijnen. Geld is ook precies dat wat diefstal en bedrog veroorzaakt. Het brengt onrust en armoede met zich mee, die helemaal niet hoeft te bestaan. Utopia is dus een wereld zonder geld. More wil het kapitalisme tegengaan en betoogt voor een soort communisme, waarin iedereen gelijk is en het bezit gemeenschappelijk is.

Tweede boek

Wat doet men dan in Utopia, in plaats van luxe zoeken? Mensen moeten werken, en mogen de rest van de tijd vrij besteden, maar deze tijd zal vooral voor intellectuele arbeid worden gebruikt. Er wordt voor gezorgd dat iedereen krijgt wat hij nodig heeft, en iedereen evenveel krijgt. Mensen in Utopia willen geen oorlog voeren, oorlogsroem vinden ze niet belangrijk. Een raad van wijzen moet ervoor zorgen dat de jeugd wetenschappelijk en moreel opgebracht wordt. Ze moeten de denkbeelden van Utopia begrijpen. Zo kan Utopia zichzelf in stand houden.

Het Utopia van SBS6

In hoeverre lijkt het Utopia van het programma op het Utopia uit het boek?

Gelijkenissen

Het feit dat er in eerste instantie geen privébezit is voor de kandidaten van Utopia, doet denken aan het boek. Er wordt geen geld gebruikt binnen het land, onder de inwoners, wat precies zo is als in het boek. Mensen zorgen voor elkaar, en hoeven niet bang te zijn dat ze geen eten krijgen aan het eind van de dag. Iedereen werkt, heeft zijn eigen taak, en heeft vrije tijd om te doen wat hij wil. Ook dat komt het overeen met het boek.

Verschillen

Maar, de vrije tijd van de mensen wordt absoluut niet voor een groot deel aan intellectuele aangelegenheden besteed. Een raad van wijzen om de jeugd op te brengen is niet nodig, aangezien er geen jeugd is, maar de moraal en de denkbeelden van Utopia die zij zouden bezitten, zijn niet iets waar de mensen in het programma Utopia zich over het algemeen mee bezig houden. Men is niet druk met het nadenken over welke vorm een samenleving zou moeten gebruiken, wat rechtvaardig is en wat werkt. Zij trekken niet de democratie in twijfel en ook niet het kapitalisme. Zij bouwen gewoon Nederland opnieuw op, in het klein. De groep houdt zich, op een enkeling na, niet bezig met filosofie. En als die enkeling er dan wel over begint, wordt er niet serieus naar hem geluisterd.

Eliminatie

En de eliminatie? Die heeft helemaal niets te maken met het Utopia van Thomas More. Dit is een element dat in het programma is gebracht, puur om meer kijkers te trekken. Kandidaten moeten zich druk gaan maken over op wie ze gaan stemmen, moeten verbondjes sluiten om te zorgen dat zij niet uit Utopia worden gegooid, kortom, ze worden egoïstisch. Dan gaan ze vervelend doen, wantrouwen en ruzie maken. En dit is nodig, omdat het in iedereens eigenbelang is om in het spel te blijven. En dit is nu net waar het idee Utopia niet om zou moeten draaien. Het boek Utopia vertelt juist over een samenleving waar egoïsme niet nodig is om te overleven. In het programma kun je niet zonder. Kortom, het Utopia uit het programma gaat niet over filosofie of de ideale samenleving. Het heeft weinig te maken met het Utopia van More, maar is gewoon een spelprogramma waarin mensen moeten overleven en proberen in het spel te blijven.

Realistisch?

In het Engeland van More

Maar is het Utopia uit het boek een samenleving die kan bestaan? More was hier zelf niet zo zeker van. In elk geval had hij niet de verwachting dat dit op enigszins korte termijn mogelijk zou worden, al hoopte hij er wel op. Hij weet ook niet hoe Utopia bereikt kon worden vanuit onze samenleving. Dit is volgens hem alleen mogelijk als een vorst ervoor zorgt dat het land veroverd wordt en hij hem naar zijn eigen Utopische ideeën vormt, maar More heeft niet zoveel vertrouwen in vorsten. Waar deze goede vorst vandaan moet komen is ook voor hem een raadsel. De eigenschappen van Utopia maken duidelijk dat het eigenlijk om Engeland gaat. De hoofdstad Amaurotum heeft bijvoorbeeld veel overeenkomsten met de stad Londen, eigenschappen als de belangrijkste brug en de rivier komen overeen. Het is dus duidelijk dat wat More wil niet alleen is dat de ideale samenleving ooit bestaat, maar vooral dat er iets verandert in Engeland, zodat het dichter bij Utopia komt. Het boek gaat over Engeland in die tijd. En dat lijkt in geen enkel opzicht op Utopia.

Nu

En nu? Zijn wij bij Utopia? Er zijn systemen die aan Utopia doen denken ontwikkeld. Er zijn sociale voorzieningen die ervoor moeten zorgen dat niemand verhongert of dakloos moet zijn. Je hoeft je in landen als Nederland niet druk te maken over of je wel kan overleven, dit is eigenlijk altijd wel mogelijk. Maar de belangrijkste elementen van Utopia, het gemeenschappelijke bezit en het geen geld nodig hebben, dat is ver weg van onze samenleving. Het lijkt er niet op. Is Utopia niet nog steeds een ideaal? Ja, zeker op een manier. We hopen nog steeds op een samenleving waarin oorlog en ruzie niet nodig zijn en waarin niemand zich zorgen hoeft te maken over zijn voorzieningen. Maar onze paradigma's laten we nu eenmaal niet zomaar los. En helemaal na de mislukking van het communisme in Rusland en China, is men bang voor mensen met dit soort ideeën. Het is wel duidelijk dat More een enorm inzicht had in hoe de maatschappij in elkaar zit, aangezien hij een beeld heeft geschetst wat nu op een bepaalde manier nog steeds iets is waar wij naar streven. Vooral gelijkheid voor iedereen, dat is het ideaal van onze tijd.