Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland

Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland De zeventiende en achttiende eeuw was voor de Waddeneilanden een welvarende tijd. Ook voor Ameland. De walvisvaart speelde daarbij een belangrijke rol: Amelanders gingen op walvisjacht en dat was in die tijd een goede handel. Vele oude huizen in Hollum, Ballum en Nes herinneren aan de tijd van de walvisvaartkapiteins, de commandeurs. De glorietijd was van 1650 en 1800 en in die tijd zijn vele huizen huizen gebouwd door de commandeurs en stuurmannen die er het geld voor hadden.
Herenweg Hollum / Bron: Persbureau AmelandHerenweg Hollum / Bron: Persbureau Ameland

Commandeurshuizen op Ameland

De commandeurs verdienden een dikke boterham met de walvisvaart en een deel van dat geld gaven ze uit aan de bouw van een huis op het eiland: een commandeurshuis. Het leverde mooie huizen op en was goed voor de economie van het eiland.
Het huis van een commandeur is op Ameland te herkennen aan een dubbele rij uitstekende richelsteentjes in de voorgevel, wil het verhaal. Gevelankers geven het jaartal aan waarin het huis gebouwd is.

Muizentandjes

De versierde rand in de gevel, waarbij een hoek van de steen naar buiten steekt, is een speciaal metselverband. Het wordt wel muizentandjes rand genoemd.
De commandeur heeft bovenin en meer naar het midden van de voorgevel twee rijen muizentandjes. Het werd een van de kenmerkende onderdelen in de architectuur die de bestemming van het gebouw herkenbaar maakte. Stuurmannen van de walvisvaart lieten één rij muizentandjes in hun gevel zetten. Zij kenden hun plaats en wisten dat hun huis niet weelderiger versierd mocht worden dan hun leidinggevende.

Mythe

Het verhaal van de richels wordt ook afgedaan als mythe. De muizentandjes hebben een praktische betekenis bij het voorkomen van inwateren van de gevel en dat metselverband was door de praktijk ingegeven en niet voorbehouden aan commandeurs en stuurmannen. De muizentandjes zouden gewoon waterlijsten in de gevel zijn, om inwateren te voorkomen. De mythe is mooier dan de praktische uitleg, zodat hij blijft overgeleverd van de ene op de andere generatie en bij rondleidingen door de dorpen mooie verhalen oplevert.

Bron: Prentbriefkaart Foto Han de VriesBron: Prentbriefkaart Foto Han de Vries

Commandeurs en tegels

De commandeurs gaven ook geld uit aan het interieur van hun huis. Veel commandeurshuizen zijn aan de binnenkant bekleed met tegels en hier en daar tegeltableaus met afbeeldingen van schepen en walvisvangst. De tegels waren een doelmatige wandbekleding, maar de mooi versierde tegels en tableaus waren een esthetische toevoeging, een extra en een blijk van rijkdom.

Monument

De commandeurshuizen die na al die jaren de tand des tijds hebben doorstaan, hebben de status van monument en mogen aan de buitenzijde niet - en sommige ook niet aan de binnenkant - worden veranderd. De oude huizen bepalen voor een groot deel de rustieke sfeer in de dorpen.
Het cultuurhistorisch Museum Sorgdrager in Hollum is een voor publiek toegankelijke commandeurswoning. Het huis is gebouwd in opdracht van commandeur Sorgdrager.

Walvisvaarders

De walvisvaarders voeren op zeilboten en joegen in roeiboten op de walvissen. Voor in de roeisloep zat de harpoenier die uithaalde naar de walvis. In museum Sorgrager wordt de historie van de Amelanders op walvaart beschreven en getoond. In de tuin van het museum staat een harpoen waarmee in de twintigste eeuw op walvissen geschoten. De harpoen die handmatig naar de walvis werd geworpen, zoals dat in de tijd van de commandeurs ging, is binnenin het museum te zien.

Dagboek Hidde Dirks Kat

De Hollumer Hidde Dirks Kat schreef een dagboek over zijn belevenissen als commandeur op de Juffrouw Klara. Hij schreef in 'Dagboek eener Reize ter Walvisch- en Robbenvangst, gedaan in de jaren 1777 en 1778' zijn lotgevallen. Kats schip werd gekraakt door het ijs en de mannen waren gedwongen te overwinteren. Een herinneringssteen aan Kat is te zinden op de begraafplaats in Hollum en er is een straat naar hem vernoemd. Aan de H.D. Katstraat staat ook een bronzen beeld van deze commandeur.

Commandeur Sorgdrager

Commandeur Pieter Cornelis Sorgdrager schreef ook een dagboek: 'Memorij, het dagboek van Cornelis Pieter Sorgdrager.' Hij is de Sorgdrager die op de hoek Herenweg – Oosterlaan woonde, in het huis waar thans het cultuurhistorisch museum is gevestigd.

Commandeur Marten Jansen

Marten Jansen is een bekende commandeur die uit Nes kwam en het restaurant met de naam Het Witte Paard herinnert aan de walvisvaart.

Lees verder

© 2012 - 2024 Piejet, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Hollum – Het westelijkste dorp op AmelandHollum – Het westelijkste dorp op AmelandAmeland heeft vier dorpen en een buurtschap. De dorpen zijn Hollum, Ballum, Nes en Buren en het buurtschap heet Kooiplaa…
Arctisch Kookboekje met zeehondensoep en mosterdsoeprecensieArctisch Kookboekje met zeehondensoep en mosterdsoepOp Ameland is een Arctisch Kookboekje uitgegeven dat tevens een Amelands Kookboekje is. Het is een kleinood waarin infor…
Dagboek van de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks KatrecensieDagboek van de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks KatHidde Dirks Kat leefde rond de eeuwwisseling van de 18e en 19e eeuw. Hij werd geboren in Hollum op Ameland en werd walvi…
De traanjagers – Herinneringen van naoorlogse walvisvaardersrecensieDe traanjagers – Herinneringen van naoorlogse walvisvaardersAnne-Goaitske Breteler ging op jacht naar walvisvaarders in Noordoost-Friesland. Daar leven ten tijde van haar zoektocht…

Geef het ongeboren leven de stem die het verdientmijn kijk opGeef het ongeboren leven de stem die het verdientDe meeste pleitbezorgers van legale abortus, het afdrijven van de foetus, zien dit niet zozeer als een vrouwenrecht of e…
Brandweer Ameland - twee blusgroepen, één korpsBrandweer Ameland - twee blusgroepen, één korpsBrandweer Ameland is een goed uitgerust brandweerkorps met twee blusgroepen. Brandweer Ameland blust duinbranden en fikj…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Persbureau Ameland
  • Gemeente Ameland, Amelander Musea, Persbureau Ameland
  • Afbeelding bron 1: Persbureau Ameland
  • Afbeelding bron 2: Prentbriefkaart Foto Han de Vries
Piejet (1.232 artikelen)
Laatste update: 06-12-2016
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.