De Berlijnse muur; ontstaan en kenmerken

Na de tweede wereldoorlog wordt Duitsland in vier sectoren verdeeld, de overwinnaars krijgen ieder een sector. De drie westerse sectoren, de Franse, Britse en Amerikaanse staan vanaf het begin af aan al op slechte voet met de oosterse sector, die van de Sovjetunie. In Berlijn geldt dezelfde situatie in het klein nog een keer, ook deze is opgedeeld in vier sectoren. Deze situatie zou uiteindelijk leiden tot het ontstaan van de Berlijnse muur. Deze Berlijnse muur had grote gevolgen voor Berlijn.

Verschillende sectoren in Berlijn

In Berlijn waren de drie Westerse sectoren totaal omringt door gebied van de Sovjetunie. De drie westerse mogendheden besluiten om Duitsland kapitalistisch te maken, de Sovjetunie maakt haar gebied echter communistisch. In 1949 worden de Bondsrepubliek Duitsland en de Duitse Democratische Republiek gesticht, waarmee de deling onomkeerbaar dreigt te worden. De geallieerden geven aan de BRD veel financiële steun, om zo het land er weer bovenop te helpen, terwijl de Sovjetunie de DDR gewoon leegrooft. Hierdoor was er in Oost-Duitsland een voedselschaarste, terwijl de bevolking van de BRD zelfs alweer in een redelijke mate van luxe leefden (in de tweede helft van de jaren veertig was niet nog niet zozeer merkbaar, als wel in de jaren vijftig door het Wirtschafswunder).

Vlucht vanuit het oosten en de bouw van de muur

Al snel blijkt dus dat het kapitalistische systeem veel beter werkt en vele mensen vertrekken dan ook vanuit het oosten naar de westerse sectoren. Ook in Berlijn vertrekken vele, vaak de hoog opgeleide, Oost-Duitsers naar het westen. Hierdoor ontstond er voor de DDR een onhoudbare situatie. De economie van het land leed er enorm aan, het land liep als het ware gewoon leeg. In de twaalf jaar van het bestaan van de DDR tot aan 1961, vluchtten 2.235.000 Oost-Duitsers naar de BRD. De Sovjetunie zag dit gebeuren en wilde dus ook West-Berlijn als enclave weghebben. Aangezien de geallieerden deze positie niet wilden opgeven, groeide de spanningen over Berlijn. Op 13 augustus 1961 werd als gevolg hiervan onder leiding van DDR-leider Erich Honecker een provisorische muur gebouwd tussen West- en Oost-Berlijn, welke in een snel tempo uitgebouwd werd tot de definitieve muur van 45,3 kilometer in lengte. Op 20 september 1961 begon de gedwongen evacuatie van de huizen die direct aan de grens met West-Berlijn lagen. De DDR noemde deze muur de “antifascistische beschermingsmuur”. Het resultaat van de bouw van de muur was dat de DDR haar economie kon stabiliseren. Dit resulteerde er ook later in dat de DDR de best draaiende economie van het Oostblok werd, hoewel dit nog steeds niet te vergelijken was met de economie van de BRD.

Eerste ontsnappingen

Bij de bouw van de muur waren er nog zwakke plekken te vinden door de Oost-Berlijners, die op alle mogelijke manieren probeerden te vluchten. Dit gebeurde bijvoorbeeld door middel van tunnels, provisorische vliegtuigjes, het verbergen in auto’s of door simpelweg over de muur te klimmen. Er was zelfs een Oost-Berlijner die met een shovel recht door de muur heen reed. Het harde optreden van de Oost-Duitse grenspolitie bij deze gevallen zorgde voor een minimum dodental van 100 man. In de muur waren wel nog een aantal plekken opengelaten, welke streng bewaakt werden door de grenspolitie van de DDR. Deze zeven posten bleven voor tweeëneenhalf jaar dicht, voordat de DDR West-Duitsers begon toe te laten.

Kenmerken van de Berlijnse muur

De muur zag er als volgt uit: Als eerste was er een muur, gemaakt van betonnen platen van ongeveer vier meter hoog, meestal met een betonnen ronde rand bovenaan. Oostelijk daarvan was een verlicht controle gebied, wat ook wel “death area” werd genoemd. Mocht een vluchteling het al voor elkaar krijgen om dit gebied te bereiken, stond in de orders voor de grenspolitie om deze meteen dood te schieten zonder waarschuwing. Nog meer oostelijk lag een greppel als voertuigblokkade. Hiernaast lag weer een patrouillestrook, een strook met hondenbewaking en nog wachttorens en bunkers. Die weer werden afgesloten met een tweede muur oostelijk daarvan. Deze muur liep recht door 97 straten die naar Oost-Berlijn leidden.

In 1963 werd er rondom de muur een gebied van 30 tot 100 meter afgezet, waarin de Berlijners aan strenge controles onderworpen werden. Deze zone stond onder een sterk toezicht en het betreden van de zone zonder speciale authorisatie betekende een zware straf. Er waren aan de oostzijde van de muur zelfs automatische vuursystemen neergezet. Deze werden echter in 1984 ontmanteld in ruil voor twee grote leningen voor de DDR.

De grenswachters van de Berlijnse muur

De grenswachters bij de Berlijnse muur waren vaak jonge gehersenspoelde mannen in hun militaire dienst. Deze vonden het vaak ook een patriottische daad om een vluchteling neer te schieten. Zo’n daad werd ook rijkelijk beloond, met een decoratie, een persoonlijke felicitatie van het hoofd van de Stasi, een geldbonus en een extra verlof in een vakantiehuisje aan de Baltische zee. Een aantal van deze grenswachters zijn na de val van de muur nog aangeklaagd voor moord. De allereerste Oost-Berlijner die stierf tijdens het vluchten over de muur was Rudolf Urban. Bij het uit het raam springen van een gebouw in de Bernauer Strasse stierf hij op 19 augustus 1961, een paar dagen na de bouw van de muur.

Ontsnapping

Een van de meest aangrijpende verhalen van mislukte ontsnappingen is die van Peter Fechter. De achttienjarige Peter Fechter, een bouwvakker aan de muur, probeerde samen met collega’s op 17 augustus 1962, enkele dagen na de eerste verjaardag van de muur, naar West-Berlijn te vluchten. Hij werd bij de muur in de vlakte in de Oost-sector neergeschoten door een Sovjet grenswachter. Hij was twee keer in zijn longen geraakt en één keer in zijn buik. Ze lieten hem daar gewoon doodbloeden. De geallieerde troepen bij de grens konden en mochten niks doen omdat drie Sovjet grensposten hun machinegeweren op de situatie gericht hadden staan. Hij bloedde en schreeuwde op die plaats totdat hij dood was, terwijl honderden West-Berlijners op de plek des onheils ook niets anders konden doen dan toekijken en leuzen scanderen richting de Sovjet bewakers.

Er zijn ook ontsnappingen geweest die wel gelukt zijn. In totaal zijn er over de lengte van de gehele muur, inclusief de Berlijnse muur, 5043 Oost-Duitsers gevlucht, waarvan 574 grenswachters. 60.000 mensen werden aangeklaagd voor het proberen te vluchten en nog een paar voor het maken van voorbereidingen voor het proberen te vluchten. Een van de meest tot de verbeelding sprekende voorbeelden van ontsnappingen is wel die van 14 Oost-Berlijners in juni 1962. Zij hadden de kapitein van een boot dronken gevoerd en vastgebonden, waarna zij met de boot op volle snelheid de Spree afvoeren in een zware kogelregen West-Berlijn in. Een ander voorbeeld van een ontsnapping uit Oost-Berlijn is de ontsnapping van 57 Oost-Berlijners in Oktober 1964. In april van dat jaar waren 37 studenten en een aantal familieleden in het westen begonnen met het graven van een tunnel onder de muur door. De tunnel werd uiteindelijk 13 meter diep, 145 meter lang en 70 centimeter hoog. Deze tunnel kwam uit in een voormalige bakkerij in de Bernauer Strasse.