Beeldvorming van heksen en hekserij

De beeldvorming van heksen en hekserij is door de eeuwen heen, afhankelijk van de cultuur, zeer verschillend geweest. Maar algemeen is een heks een vrouw die volgens het volksgeloof kan betoveren met behulp van bovennatuurlijke krachten. Ooit bestond het beeld dat de heks een pact met de duivel had gesloten waaraan zij haar kracht ontleende. Heksen zijn in elk geval personen geweest die buiten de samenleving stonden of werden op allerlei manieren buitengesloten totdat ze uiteindelijk bescherming ondervonden.

Toverdrankjes

In een sprookjesachtige voorstelling van een heks is zij een lelijke oude vrouw met lang zwart of grijs ongekamd haar. Ze loopt krom en is heel mager en heeft een puntige kin en een wrat op haar neus. Haar kleding is zwart en ze heeft een punthoed op. Als een heks thuis is maakt ze toverdrankjes in een grote ketel die boven het vuur hangt waarvoor ze de recepten uit toverboeken haalt die vol spinnenwebben zitten.

Heksen schuldig aan ziekten, tegenslagen en rampen?

Veel leed in de samenleving zou zijn oorzaak gevonden hebben in hekserij. Vooral in de tijd van de heksenjacht werden velen van hekserij beticht en kon iedereen heks zijn. Als er iemand ziek was werd er een heks aangewezen die hem betoverd zou hebben. Als een koe te weinig melk gaf kon de buurvrouw wel een heks zijn. Ook lange droogte of natuurrampen en tegenslagen in de agrarische bedrijfsvoering door gewasziekten of rampzalige weersomstandigheden zouden te wijten zijn aan boze krachten en werden als het werk van heksen beschouwd. In menig geval ging iemand naar de rechter die de vrouw liet ophalen. Door marteling gaf zo’n vrouw op den duur toe inderdaad een heks te zijn en eindigde op de brandstapel. Zo zijn gedurende wel tweehonderd jaar duizenden vrouwen en ook mannen en zelfs kinderen verbrand.

Heksen personen buiten de samenleving

Ondanks de verschillende beeldvormingen rond wat een heks is zijn enkele kenmerken vrijwel gelijk voor alle culturen. Heksen leefden nagenoeg altijd geïsoleerd van de gemeenschap. Het waren meestal buitenstaanders die om de een of andere reden geen plaats meer hadden in de traditionele gemeenschap. Wie daarvoor in aanmerking kwamen waren vooral vrouwen buiten gezinsverband die per definitie outsiders waren. Onder hen liepen degenen die zich door karakter of lichamelijk gebrek of vreemde levensstijl nog verder afzonderden een groot risico.

Heksen door de eeuwen heen

Christendom

Volgens niet Christelijken vond een vorm van hekserij al plaats binnen het Christendom. Door Jezus werden wonderen verricht doordat hij zieken genas wat door niet Christelijken als magie werd beschouwd. De Kerk introduceerde sacramenten en de eucharistie die voor niet gelovigen eigenlijk veel weg hadden van magische riten.

Middeleeuwen

In de middeleeuwen zouden heksen een verbond aangegaan zijn met de duivel en gingen vliegend naar nachtelijke bijeenkomsten waar zij hun meesters eerden en religieuze ceremonieën bespotten.

Zestiende en zeventiende eeuw

In de zestiende en zeventiende eeuw werd het beeld van een heks sterk beïnvloed door mythen, sprookjes, volksgeloof en vooral ook door de heksenvervolgingen. Het woord heks kwam toen weinig voor met daar voor in de plaats toverssche of kol of kwade vrouw.

Achttiende eeuw

In de loop van de zeventiende eeuw werd eindelijk reëler over hekserij gedacht. De angst voor de duivel was minder groot dan in de eeuwen daarvoor en er ontstond een behoefte aan tastbare bewijzen. Wat voorheen als gevolg van boze krachten werd gezien, met bewijsmateriaal dat door marteling was verkregen, werd door juristen in twijfel getrokken. Uiteindelijk leidde dit in de achttiende eeuw tot wettelijke bescherming van degenen die voorheen als heksen werden beschouwd.

Lees verder

• Heksen niet alleen sprookjesfiguren op een bezemsteel
• Heksensabbat in verre verleden en Belgisch heden
• Heksenvervolging een duivelse aangelegenheid