Oorsprong van de mens

De robuuste, grote Australopithecinae stierven uiteindelijk uit en diens kleinere, levendiger, steeds intelligenter, steeds gevaarlijker neef ontwikkelde zich tot de mens. Intussen is de vraag waar zij vandaan kwamen is nog steeds niet opgelost.

Schaars bewijsmateriaal

Als we op zoek gaan naar het ontstaan van de Australopithecinae, dan zie je dat het bewijsmateriaal erg schaars wordt. Vergelijken we deze zoektocht met een oude wandtapijt dat schoongemaakt moet worden, dan is het net alsof langs de gerafelde benedenrand van dat wandtapijt kleine plekjes worden blootgelegd van de evolutie van de hominide. Deze blootgelegde plekjes liggen zo ver uiteen dat er bijna geen patroon dat de hominiden met elkaar verbindt in te ontdekken valt. Hun draadjes zijn zo versleten dat hun vormen bijna niet te zien zijn.

De oudste vondsten uit Afrika

In 1965 heeft een expeditie van de Harvard Universiteit een deel van een armbeen gevonden bij Kanapoi (aan de zuidelijke oever van het Rudolfmeer). Dit armbeen is ongeveer 4,5 miljoen jaar oud en het is beslist hominide. Enkele kenmerken wijzen erop dat het armbeen toebehoorde aan het fijngebouwd type. Verder is er in 1967 een onderkaak gevonden bij Lothagam (ten westen van het Rudolfmeer) en ook dit keer weer door een expeditie van de Harvard Universiteit. Nu onder leiding van Bryan Patterson. De ouderdom van die onderkaak is 5,5 miljoen jaar. Ook dit fossiel lijkt de kaak te zijn van een fijngebouwd type. Tenslotte is er één kies, versleten (maar waarschijnlijk hominide) gevonden in Ngorora in Kenia. De verbazingwekkende ouderdom ervan is 9 miljoen jaar. Ouder dan deze alleenstaande en zeer oude fragmenten bestaat er niets. De Australopithecinae schijnen te verdwijnen als sneeuw voor de zon.

Of toch niet?

Vondsten uit India

Er zijn kaakfragmenten en wat tanden gevonden die niet uit Afrika komen, maar uit de Siwalik heuvels in het noorden van India. De eerste vondst werd daar in 1910 gedaan door G.E. Pilgrim. Hij herkende die vondst echter niet als hominide. In 1932 werd er opnieuw een bezoek gebracht aan de Siwalik heuvels. Dit keer door G.E. Lewis, een Yale-student, die ook weer een kleine vondst deed. De ouderdom van deze fragmenten is onzeker. Zij kunnen 10 miljoen jaar oud zijn en mogelijk zelfs 12. Er bestaat in die heuvels geen laag vulkanische as die van pas komt om een nauwkeurige datering te geven met de kaliumargon-methode. Als gevolg daarvan moeten schattingen van de ouderdom worden gedaan aan de hand van andere dierlijke fossielen die in deze strata aanwezig zijn en ze vergelijken met overeenkomstige fossielen uit andere plaatsen.

Opmerking
De juiste ouderdom van deze Siwalik fragmenten is echter niet zo belangrijk als hun aard. Er wordt verondersteld dat de lang vergane bezitters van de kaakfragmenten korte, krachtige kaken hadden met een gebogen gebit van regelmatige tanden (die veel meer lijken op die van de fijngebouwde Australopithecinae dan op de tanden van mensapen die tegelijkertijd met hen bestonden). Die - nu uitgestorven - vroege mensapen waren de Dryopithecinae, waarvan er tenminste zes verschillende soorten bestonden. De Dryopithecinae waren wijd verspreid over de warmere delen van de Oude Wereld. Sommigen van hen hadden al wat vage kenmerken van de gorilla's en chimpansees, die uiteindelijk zouden ontstaan.

De Ramapithecus

De vondst die de Yale-student Lewis in 1932 deed, leek in niets op de Dryopithecinae-mensapen en Lewis concludeerde dat zijn vondst aan een volkomen verschillend geslacht toebehoorde dat hij Ramapithecus noemde, naar de Indiase god Rama. Lewis herkende zijn vondst als hominide en hij ging zelfs zover dat hij zijn dissertatie (die hij in 1937 schreef) baseerde op de redenen die hem tot deze gedachtengang brachten. Maar Lewis was jong en onbekend. Daarbij was het fossiele kaakfragment erg klein. Lewis dissertatie werd nooit uitgegeven.

Aanvulling van het fossiele kaakfragment

In de jaren zestig van de vorige eeuw snuffelde Elwyn Simons rond in de fossielencollectie van Yale en andere plaatsen. Elwyn vond een aantal kaakfragmenten (die men een andere naam gegeven had), die hij vergeleek met de Ramapithecus van Lewis. Hij ontdekte dat de fragmenten overeenkwamen. Hierdoor heeft de Ramapithecus nu wat onder- en boventanden alsmede een betere aanspraak op menselijke afstamming.

Opmerking
Zuiver logisch geredeneerd is het verleidelijk om de Ramapithecus te beschouwen als een proto-Australopithecus. Tenslotte moesten de Australopithecinae ergens beginnen. Toch is deze gedachte prematuur. Er is totaal geen kennis omtrent de aard van de rest van het lichaam van de Ramapithecus. We weten niet hoe zijn schedel er uit zag of hoe groot zijn hersenen waren. We weten niets over zijn handen en voeten. We weten niet of hij rechtop liep. Alles wat we weten is dat het dier zich wijd verspreid had en daarom waarschijnlijk nogal 'geslaagd' was. Want later heeft Louis Leakey nog een specimen gevonden (4500 kilometer verderop) onder een laag dateerbare vulkanische as bij Fort Ternan in Kenia.

Kenyapithecus

Die vondst van Louis Leakey is 14 miljoen jaar oud. Louis gaf er de voorkeur aan die vondst Kenyapithecus te noemen, maar volgens de eenstemmige paleontologische mening is het eenvoudig een wat primitievere Ramapithecus. De identificatie van deze twee fossielen zal wel wat beter worden als er meer materiaal ontdekt wordt. Tot nu toe hebben de vindplaatsen in Oost-Afrika en India samen het weinig indrukwekkende totaal opgeleverd van negen kaakfragmenten (enkele nog met tanden er in) samen met nog wat losse tanden. Niet veel om een theorie aan op te hangen.

Opmerking
De aanwezigheid van de Ramapithecus in India doet vermoeden dat de mens uiteindelijk toch niet in Afrika ontstond. Dat hij op een aantal plaatsen geëvolueerd zou kunnen zijn en dat enkele zeer oude hominide fossielen van Java, de afstammelingen van een Ramapithecus zouden kunnen zijn, die nooit een voet in Afrika hebben gezet. Deze oude hominide fossielen zijn recentelijk opnieuw gedateerd door middel van kaliumargon-methoden op een mogelijke ouderdom van 1,9 miljoen in plaats van een half miljoen jaar.