Geweld zonder redenen, maar mét oorzaken

In dit artikel worden eventuele oorzaken van zinloos geweld besproken aan de hand van de vier categorieën van biologische verklaringen van Nicolaas Tinbergen. De laatste tijd komen gevallen van zinloos geweld steeds vaker in het nieuws. Mensen hebben er verschillende verklaringen voor, maar vaak wordt gedacht dat iemand over gaat tot zinloos geweld uit een soort machteloze woede. Degene heeft een probleem, maar kan dat nergens uiten, waardoor hij of zij geweld gebruikt. Er is dus geen directe reden voor deze agressie, maar het gedrag wordt vertoond om gehoord te worden en om een daad te stellen. Dit is natuurlijk maar één bewering, die niet is onderzocht. Wat zou een juiste verklaring zijn voor zinloos geweld zijn?

Volgens de bioloog Nicolaas Tinbergen zijn biologische verklaringen van gedrag in te delen in vier categorieën (Kalat, 2007). Aan de hand van deze categorieën kan worden gezocht naar een verklaring van al dan niet zinloos geweld.

Ten eerste is er de fysiologische verklaring, die een link legt tussen gedrag en de activiteit van de hersenen en andere organen. Een fysiologische verklaring van agressie is dat bepaalde hormonen een oorzaak kunnen zijn voor agressief gedrag. Uit onderzoek is gebleken dat het hormoon progesteron grote invloed heeft op agressie bij mannen. Het hormoon, dat meestal wordt geassocieerd met vrouwelijke reproductie en moedergedrag, veroorzaakte bij muizen de agressie van mannetjes jegens hun kinderen. Bij wegneming van het hormoon, vertoonden de mannetjesmuizen geen agressief gedrag meer en bleken ze liefhebbende vaders te zijn (Sciencedaily, 2003). Ondanks dat het hormoon agressie veroorzaakt bij mannen, is dat bij vrouwen niet het geval. Het hormoon testosteron daarentegen, heeft wel invloed op agressie bij vrouwen. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen bij wie een hoog testosterongehalte is gemeten meer agressie vertonen dan vrouwen met een laag testosterongehalte. Naarmate men ouder wordt, neemt de hoeveelheid testosteron af en hiermee daalt de mate van agressief gedrag. Desondanks blijven vrouwen op hoge leeftijd met een grote hoeveelheid testosteron agressief gedrag vertonen (Sciencedaily, 1997).

Ten tweede is er sprake van een ontologische verklaring, die de ontwikkeling van een structuur of gedrag beschrijft. Onderzoekers hebben geconstateerd dat agressie kan worden veroorzaakt door de afwezigheid van het PET-1 gen, dat bij een foetus voor de ontwikkeling van een bepaalde soort hersencel zorgt. In deze cel wordt serotonine gevormd, een chemische stof die de emoties onder controle houdt. Organismen zonder het PET-1 gen vertonen dus sneller kwaad en bang gedrag dan organismen waarbij het gen wel aanwezig is (BBC News, 2003).

Ten derde wordt er gezocht naar een evolutionaire verklaring, die de evolutionaire geschiedenis van een structuur of gedrag beschrijft. Onderzoekers suggereren dat het menselijk gedrag aspecten vertoont van het gedrag van gorilla’s, nog voor de mens er was (BBC News 2004). Gorilla’s uit het westen leven namelijk in de buurt van hun familie, waardoor ze geen territoriumdriften hadden. Bij gorilla’s die niet bij hun familie in de buurt leven, vertonen vaak agressief gedrag jegens ‘vreemde’ gorilla’s. Dit is bij mensen ook terug te zien.

Om te weten te komen waarom een structuur of gedrag op een bepaalde manier is geëvolueerd, wordt ten slotte de functionele verklaring gebruikt. Deze verklaring stelt dat agressie door de jaren heen vaak werd gebruikt als overlevingstechniek; dieren gebruikten geweld om macht te krijgen over andere dieren of over een territorium. Op die manier zorgen dieren er al lange tijd voor dat hun soort overleeft (Kalat, 2007). Voor de meeste mensen in de westerse samenleving is geweld om te overleven meestal niet meer nodig, omdat zij over het algemeen niet vaak in gevaar verkeren. Mocht iemand in een situatie terechtkomen, waarin geweld wordt gebruikt, is het mogelijk dat men agressief gedrag vertoont om zichzelf of anderen te verdedigen en op die manier te overleven.

Uit deze verklaringen kun je opmaken dat agressie te verklaren is; agressie kan veroorzaakt worden door de aanwezigheid van bepaalde hormonen of genen en er is een evolutionaire oorzaak, die vooral wordt gebruikt om te overleven. Ook zinloos geweld wordt hierdoor veroorzaakt, omdat voor mensen zonder bepaalde hormonen of een bepaald gen bijvoorbeeld kleine gebeurtenissen al snel een aanleiding zijn om tot geweld over te gaan. Er kan dus gezegd worden dat er geen redenen zijn voor zinloos geweld, maar wel oorzaken. Mensen die vaak agressief gedrag vertonen, kunnen geholpen worden met medicatie of therapie, om op deze manier hun agressie te verminderen.