Interview met Somalische vrouw over besnijdenis

De strijd tegen vrouwenbesnijdenis gaat nog altijd door. Zes februari vindt de tweede Internationale Dag tegen Vrouwenbesnijdenis plaats. Het gaat niet om repressie, maar om voorlichting. Vrouwen moeten weten wat er allemaal niet deugt aan het besnijden. Een moeilijke opdracht, maar voor de Somalische Shamsa Hassan Said een levensmissie.
De Internationale Dag tegen Vrouwenbesnijdenis staat bol van de activiteiten. In 28 landen worden er bijvoorbeeld voetbaltoernoois georganiseerd, maar de dag staat voornamelijk in het teken van voorlichting over vrouwenbesnijdenis. Hassan Said (45) zal zelf op verschillende bijeenkomsten aanwezig zijn om te vertellen en te discussieren over de besnijdenis.

Het gehele jaar door is de Somalische bezig met vrouwenbesnijdenis. Ze is werkzaam als juriste bij de World Population Foundation waar ze ook verschillende projecten tegen vrouwenbesnijdenis coördineert. Ook haar werk als vrijwilliger bij de Federatie Somalische Associaties Nederland staat in het teken van de besnijdenis. Bijna ieder weekend praat ze met Nederlanders, politici en besneden vrouwen over de tegenargumenten van de besnijdenis.

Ziekenhuis

Hassan Said is geboren in Mogadishu, de hoofdstad van Somalië. Daar werd ze op haar zesde besneden in een ziekenhuis. In de jaren negentig verhuisde ze naar Brussel om te werken als consultant op de Somalische ambassade. Ze had er nog nooit bij stil gestaan dat vrouwenbesnijdenis niet overal ter wereld voorkomt. Totdat ze in 1988 in Brussel beviel van haar eerste zoon. Ze lag drie dagen in het ziekenhuis en dagelijks kwamen er zo’n drie artsen langs om te kijken naar haar. Deze artsen hadden nog nooit een besneden vrouw gezien.

Vrouwenbesnijdenis en kuisheid

Pas op latere leeftijd besefte ze waarom vrouwen besneden worden. Besnijdenis bepaalt de vrouwelijke identiteit, het staat voor reinheid, kuisheid en maagdelijkheid. Hiermee worden de huwelijkskansen van een besneden vrouw vergroot. Over de hele wereld zijn er zo’n tachtig miljoen vrouwen besneden. Er zijn verschillende manieren van besnijdenis. De minst erge vorm is de incisie; een sneetje in de voorhuid van de clitoris. Dan is er excisie, dat is het verwijderen van de clitoris en een deel van de schaamlippen. De ergste vorm is de infibulatie. De gehele clitoris, de kleine schaamlippen en een deel van de grote schaamlippen worden verwijderd. Na de aaneenhechting van de resterende schaamlippen blijft een zeer kleine opening over voor menstruatiebloed en urine. Bij Somalische vrouwen komt deze laatste vorm het meeste voor.

,,Het viel mij op dat er wel heel veel dokters kwamen kijken naar mij. Zij hadden nog nooit een besneden vrouw gezien.”
Ze ging erover nadenken en werd nieuwsgierig. Op een voorlichtingsavond over vrouwenbesnijdenis kwam de omkeer voor Hassan Said. ,,Door al die informatie kreeg ik een beter beeld en besefte ik dat vrouwenbesnijdenis niet goed is.”
Dit wil ze nu overbrengen naar andere besneden vrouwen. In Nederland is dat al voor een groot deel gelukt, zegt de Somalische. Er zijn geen cijfers van het aantal vrouwen dat tegen of voor vrouwenbesnijdenis is. ,,Maar veel meer vrouwen zijn er opener over en er zijn een heleboel vrouwen die door de voorlichting tegen de besnijdenis zijn gekeerd.”

Identificatiemissie in Somalie

Als dat in Nederland lukt, waarom dan niet in Somalië denkt Hassan Said. Alleen ligt dat nog wel iets gecompliceerder. In Somalië is 98 procent van de vrouwen besneden, de overige twee procent kan geen man vinden en eindigt vaak in de prostitutie. Voorlichting over vrouwenbesnijdenis wordt er niet gegeven. Hassan Said is in 2003 vier weken naar Somalië gegaan voor een identificatiemissie. ,,Ik heb daar met mensen van verschillende organisaties en ziekenhuizen gesproken. Veel doktoren hebben genoeg kennis over vrouwenbesnijdenis en ervaren dat het gruwelijk is. Ze willen iets doen, maar ze kunnen niets omdat de mensen in Somalië er nog te weinig over weten. Ze staan machteloos. Het speelt ook mee dat het besnijden van vrouwen voor veel verpleegkundigen hun bron van inkomsten.”

Hassan Said heeft ook Somalische vrouwen gesproken. In die gesprekken merkte ze dat veel vrouwen vinden dat de besnijdenis bij hun cultuur hoort en dat zo willen houden. ,,Toch staan ze wel open voor tegenargumenten maar die moeten dan erg goed zijn. Door alleen te vertellen dat vrouwenbesnijdenis tegen de mensenrechten indruist en dat het daarom in veel landen verboden is, schiet je niets mee op. Je moet uitleggen wáárom het verboden is.”

Gevolgen voor vrouwen

Vooral de medische redenen zijn erg belangrijk voor de Somalische. Niet bij iedere vrouw wordt de ingreep zoals bij Hassan Said uitgevoerd in het ziekenhuis. ,,Veel vrouwen worden op het platteland besneden door een traditionele voedvrouw. Dat vindt vaak plaats zonder verdoving en de bloedingen kunnen niet zomaar gestopt worden.” Ook na de ingreep zijn er nog mogelijke gevolgen voor vrouwen. Er is kans op menstruatieklachten, urineklachten, onvruchtbaarheid door infecties aan de urinewegen en littekenvorming. ,,Dat kan levensbedreigend zijn voor een vrouw omdat veel vrouwen denken dat de pijn bij het besnijden hoort en dus niet zomaar aan de bel trekken.”

Vrouwenbesnijdenis en de islam

Een ander tegenargument is dat vrouwenbesnijdenis niet bij de islam hoort. Veel vrouwen denken dat ze besneden worden omdat dat zo in de islam omschreven staat, maar tachtig procent van de moslims heeft nog nooit van de besnijdenis gehoord. Nergens in de koran staat ernaar verwezen, wel staat er een tekst met de woorden: raak aan, maar haal niets weg. Niet alleen moslims kennen vrouwenbesnijdenis, ook in sommige joodse gemeenschappen, zoals de Egyptische Joden, wordt de ingreep uitgevoerd. Waar vrouwenbesnijdenis vandaan komt is onduidelijk. Bekend is dat het een pre-christelijk en pre-islamitisch gebruik is. De verspreiding vond waarschijnlijk plaats via handelsroutes vanuit Egypte naar Azië en Afrika.

,,Al zoveel generaties lang denken mensen dat vrouwenbesnijdenis bij de islam hoort. Dat krijg je niet zomaar uit hun hoofd,” zegt Hassan Said. Toch denkt ze dat er wel een weg is. ,,Religieuze leiders zoals imams zouden in die landen voorlichting moeten geven. Zij weten vaak goed dat het niet bij de islam hoort en sommigen laten hun dochters ook niet besnijden. Alleen durven ze dat niet in het openbaar te zeggen. Ze zijn bang om bedreigd te worden.”

Volgens de Somalische zou een grootscheepse voorlichtingscampagne in Somalië zijn vruchten af kunnen werpen. ,,Niet alleen de religieuze leiders zouden voorlichting kunnen geven, maar ook de artsen. In Somalië hebben veel vrouwen erg goed contact met hun arts na de bevalling, artsen hebben een hoog aanzien.”

,,Het is onze cultuur"

Het zal nog wel even duren voordat er zo’n campagne wordt gestart in Somalië. Na de oorlog is er nu nog steeds geen goede functionerende regering, zegt Hassan Said. ,,Dat heb je wel nodig want dan kun je ook bijvoorbeeld de media gebruiken.”
Niet iedereen staat natuurlijk open voor de strijd tegen vrouwenbesnijdenis. De Somalische krijgt vaak opmerkingen van voornamelijk ouderen vrouwen. ,,Ze zeggen dan: ‘waarom praten jullie zo? Het is onze cultuur, onze identiteit.’ Ze voelen zich aangevallen.”

Levensmissie

Maar Hassan Said zal doorgaan met haar strijd tegen vrouwenbesnijdenis. ,,We zullen een lange adem nodig hebben. Pas over een aantal generaties zullen er pas echt effecten te zien zijn. Maar ik denk dat we de afgelopen 12 jaar toch wel hebben aangetoond dat er veel kan veranderen.” Ze ziet haar strijd als een levensmissie. ,,Ik heb mijn dochter beschermd tegen de besnijdenis, nu hoop ik meer dochters te kunnen sparen voor de gruwelijke pijn door hun moeders goed voor te lichten.”

Profiel: