Madhabs, Islamitische juridische scholen

Wat is een 'madhab' precies? Kort gezegd is een 'madhab' een methode om religieus materiaal op drie belangrijke gebieden, geloof, religieuze praktijk en recht, uit te leggen. In principe is elke sunnitische moslim aanhanger van één van vier juridische scholen.

Wat is een madhab?

Een madhab is een methodologie, die gebruikt wordt door wetenschappers om rechterlijke, Islamitsche uitspraken af te leiden. Elke madhab heeft een verschillende methodologie, waardoor de uitspraken van de vier madhabs verschillend kunnen zijn.De scholen zijn het eens over het basis geloofsysteem en over de meerderheid van de rechterlijke uitspraken, ze gaan uit van de Koran en de Sunnah. Verschillen treden op bij moeilijke en vaak kleine onderdelen. In sommige gevallen kunnen wetenschappers binnen een madhab van mening verschillen.

Sommige mensen gaan er van uit dat er sprake is van een verzameling van rechterlijke uitspraken, gebaseerd op de mening van de stichter van de desbetreffende madhab. Dit is echter niet het geval! Binnen elke madhab wordt gebruik gemaakt van de methodologie van de stichter. Wanneer iemand dus zoekt naar een bepaalde uitspraak, zoekt hij een uitspraak die is afgeleidt door wetenschappers die de methode van de desbetreffende madhab gebruiken. De uitspraken zijn niet verzameld in een korte periode, de methodologie en uitspraken zijn door de eeuwen heen verfijnd en herzien. Een proces dat doorgaat tot op de dag van vandaag. Er worden eigenlijk geen nieuwe wetten meer gemaakt, maar wel worden nieuwe interpretaties gemaakt en bestaande doctrines uitgelegd en in overeenstemming gebracht met een steeds veranderende maatschappij.

Welke madhab?

Het is niet verplicht voor een moslim om een madhab aan te hangen, vooral voor nieuw bekeerde moslims is het vaak zeer onduidelijk. Mensen die als moslim geboren worden en zeker wanneer ze in een overwegend moslimland geboren worden, maken op min of meer 'natuurlijke' wijze deel uit van een madhab. In veel landen heeft een bepaalde madhab de overhand. Een belangrijke reden om toch een eigen madhab te kiezen voor een nieuwe moslim is persoonlijke consistentie. Het is meer consistent om je te houden aan de uitspraken van een school. Het maakt de kans kleiner dat iemand gewoon op zoek gaat naar hetgeen het meest eenvoudig is, in plaats van te kiezen voor de meest degelijke, wetenschappelijk onderbouwde visie.

De vier madhabs

De vier Madhabs in de sunnitische Islam zijn Shafi'i, Maliki, Hanbali en Hanafi, genoemd naar hun stichters. Alle vier maken ze gebruik van:

• De Koran
• Sunnah van de profeet, gebaseerd op de hadith van de profeet en de hadith van de volgelingen van de profeet
• Ijma, consensus binnen de Ummah (gemeenschap van moslims)
• Ra'i, redenering

De verschillen zijn vaak afhankelijk van op welk van de vier onderdelen ze de meeste nadruk leggen.

Imam Malik

Imam Malik is de stichter van de Maliki madhab. Imam Malik leefde zijn hele leven in Medina, waar een groot deel van de Koran werd geopenbaard en veel zaken met betrekking tot recht waren vastgelegd tijdens het leven van de profeet Mohammed (vzmh). Zijn madhab leunt grotendeels op de gebruiken van Medina. Imam Malik legde zaken vast, studeerde om zaken met betrekking tot recht op te helderen, zoals die door de twee generaties moslims voor hem waren overgeleverd. De landen waar nu overwegend gebruik wordt gemaakt van de Malikitische school zijn: Noord-Afrika, de moderne emiraten en Koeweit.

Imam abu Hanifa

Imam abu Hanifa stierf in 767 na Chr. en ontmoette de metgezellen van de profeet Mohammed (vzmh), hij wordt gezien als een van de 'Tabi'un' (volgelingen). Hij werd bekend om zijn grote intelligentie, integriteit en resoluutheid wanneer het op onderdrukking aankomt. De madhab kwam tot stand in Kufa en maakt gebruik van veel oudere tradities uit Mesopotamië. Historisch gezien wordt zijn school gelinkt met India en het is de meest weidverbreide en meest gevolgde rechtsschool. In Turkije, Centraal-Azië, de Balkan, Afghanistan, Pakistan, Bangladesh, Irak en India volgen de meeste moslims de Hanifitische madhab. Dit onder andere omdat de Moghul en Ottomaanse rijken de Hanifitische school volgden.

Imam al-Shafi

In de nieuw opkomende en groeiende moslimgemeenschap in zijn tijd loste al-Shafi meningsverschillen op en bracht alles bij elkaar in een nieuw rechtssysteem. Hij was de eerste die het Islamitische recht systematiseerde. Al-Shafi ging, meer dan zijn twee voorgangers, uit van de hadith in plaats van enkel logisch denken. Egypte, Soedan, Somalië, Jemen en Zuidoost Azië maken grotendeels gebruik van de Shafi'itische madhab.

Imam Ahmed Ibn Hanbal

Ibn Hanbal was de laatste van de vier imams, hij leefde na de eerste drie generaties van moslims, waardoor zijn kijk anders was dan die van zijn drie voorgangers. Een nieuwe benadering was nodig in verband met nieuw opkomende zaken, zoals toenemende verstedelijking en de opkomst van de regering van een uitgebreid rijk. In Saoedie Arabië en de rest van het Arabische schiereiland wordt grotendeels gebruik gemaakt van de Hanbalitische school. Ibn Hanbal ging, nog meer dan al-Shafi, uit van de hadith.

Syrië, Jordanië en Palestina hangen sinds de invoering van de Hanafitische madhab door de Ottomaanse sultan Selim officiëel grotendeels deze school aan. De sultan drong echter niet aan op wezenlijke veranderingen, waardoor in de praktijk de Shafi'itische school vaak gebruikt wordt.

Egypte is het enige land waar alle madhabs gebruikt worden. In madrasses (religieuze scholen) is er plaats voor vier verschillende juridische scholen. Tot de komst van Mohammed Ali waren er zelfs vier verschillende gerechtshoven, maar Ali besloot dit te beperken tot alleen de Hanafitische.

Onderlinge verschillen

Tegenwoordig maakt het in principe niet uit welke school een moslim volgt, het leidt niet tot onderlinge problemen. Er was echter een tijd dat het wel tot onoplosbare geschillen leidde, waarbij moslims van verschillende madhabs niet samen konden bidden, niet konden trouwen, etc. Onder Sunni geleerden is er nu een concensus dat alle vier de scholen correct zijn. Zolang je voor een geldige mening kiest, hoef je je geen zorgen te maken of wat jij doet of wat een moslim die een andere madhab volgt doet fout is. Het is allebei correct, alleen verschillend. Hieruit blijkt dat er meer juiste manieren zijn om iets te doen. Dit is onder andere het gevolg van het feit dat de profeet Mohammed (vzmh) sommige dingen op verschillende manieren deed.

Hadith

Soms lijkt uit teksten uit de hadith te blijken dat de door een madhab voorgeschreven uitspraak in tegenstelling is met hetgeen beschreven wordt. Hierbij moet een moslim rekening houden met de uitgebreide studie die er is verricht om tot een rechterlijke uitspraak te komen, rekening houdend met het klassieke Arabisch uit de Koran, de context, andere hadith, etc. Voor een moslim die weinig kennis heeft van bovenstaande zaken is het vrijwel onmogelijk om conclusies te trekken uit de Koran en de Sunnah (in het Arabisch heet dit 'ijtihad').

Anti-madhabisten

Tegenwoordig heerst in sommige kringen het idee dat het beter is om geen madhab te volgen. Elke moslim kan zelf de Koran en de hadith lezen en daaruit zijn/haar conclusies trekken. Een van de argumenten die gebruikt worden is dat de madhabs ontstaan zijn voordat de hadith vast waren gelegd.