De vergrijzing: levensverwachting

Iedereen weet dat de levensverwachting van dieren sterk varieert: er zijn eendagsvliegen en aan het andere uiterste zeeschildpadden die wel driehonderd jaar oud schijnen te kunnen worden. Afgezien van een natuurlijke limiet van de levensduur doen de omstandigheden er natuurlijk veel toe. Muizen die het tijdens een strenge winter misschien niet zouden redden, overleven als we ze als huisdiertjes koesteren.

Levensverwachting

Dit principe geldt net zo goed voor de mens. Onze levensverwachting wordt in belangrijke mate bepaald door zaken die we zelf geschapen of voortgebracht hebben, kortom de welvaart en de cultuur. Dat komt naar voren uit het feit dat de levensverwachting in veel ontwikkelingslanden niet veel meer is dan jaar, wat in de middeleeuwen in ons land ook zo was. Nederland schijnt vandaag de dag echter na Japan wereldrecordhouder te zijn met 74 jaar voor de man en 81 voor de vrouw. Een fors sekseverschil bestaat ook in veel andere landen, Het verschil berust op een of meer sekse-gebonden erfelijke eigenschappen.

• Verantwoordelijk zijn vooral risico’s die het werk met zich meebrengt, alsmede bepaalde sporten, de levensstijl en niet te vergeten leefgewoonten zoals veel roken en alcohol drinken.
• De seksen verschillen in de mate waarin zij symptomen vroegtijdig ontdekken (ofwel in de mate waarin zij op hun lichaam letten).
• Bovendien zouden man en vrouw zich van elkaar onderscheiden in de neiging om medische en eventueel psychologische hulp te zoeken.
• Van belang is hoe de arts bij man en vrouw ziekten behandelt en voorheen behandeld heeft: als de vrouw doorgaans een betere therapie zou krijgen, is het denkbaar dat zij om die reden langer leeft. (Hierbij moet overigens opgemerkt worden dat 7 percent van de kwalen vanzelf overgaat en dat slechts 10 procent van alle medische consulten leidt tot een effectieve behandeling).

Mannen

Het zogenaamde sterke geslacht overlijdt vaker door ongevallen. Daarnaast worden vooral mannen getroffen door hart- en vaatziekten die de levensduur bekorten, alsmede door fatale vormen van kanker (vooral van de longen en de prostaat). De perioden dat mannen ziek zijn, duren verhoudingsgewijs lang, maar gemiddeld bezoeken zij de dokter minder vaak dan vrouwen.

Voorts roken en drinken mannen meer. Dat is een belangrijk gegeven, omdat vooral de combinatie van tabak en alcohol een groot aantal ernstige ziekten in de hand werkt, terwijl alcohol en nicotine elkaar op mentaal gebied tegenwerken. Verder slapen mannen wat korter dan vrouwen, zij hebben (in de Verenigde Stalen) vaker overgewicht, staan wat meer bloot aan gevaren op het werk, en wat wellicht ook van belang is, zij hebben een onverschilliger houding ten opzichte van hun gezondheid dan vrouwen.

Vrouwen

Het vrouwelijk geslacht wordt vaker geplaagd door acute ziekten die na korte tijd vanzelf overgaan of die goed behandeld kunnen worden. Tevens worden vrouwen echter relatief vaak geplaagd door chronische kwalen. Die ziekten bederven de levensvreugde, maar zijn doorgaans niet direct bedreigend voor het leven zelf. Voorts is het ziekteverzuim van vrouwen hoger dan dat van mannen, met dien verstande dat het aantal op elkaar aansluitende verzuimdagen meestal kleiner is (ook de menstruatie zou hierbij een rol kunnen spelen).

Vrouwen bezoeken de arts vrij vaak, zij gebruiken, alweer vergelijkenderwijs, een grotere hoeveelheid medicamenten en zij letten meer op wat zich in hun lichaam lijkt af te spelen. Dat laatste zou te maken kunnen hebben met het feit dat bij uitstek de vrouw de gezondheid van de kinderen in de gaten houdt. Vrouwen praten betrekkelijk vaak over hun gezondheid en zijn daar gemiddeld ontevredener over dan mannen.

Voorts zegt men dat vrouwen psychisch in zoverre meer te lijden hebben dan mannen, dat zij in sociaal-economisch opzicht doorgaans achtergesteld zijn, respectievelijk zich benadeeld voelen (wat dat betreft is het tij enigszins aan het keren: de jongere generatie vervangt het traditionele klagen en zeuren van de ouderen door meer eigen initiatief, en ook het feit dat er steeds meer deeltijdbanen komen, is een gunstige ontwikkeling). Niettemin wordt in de literatuur gezegd dat vrouwen zich vaak ongelukkiger voelen dan mannen. Dit alles is wel aardig om te weten, maar het lijstje bevat geen pertinente verklaring voor het verschil van zeven jaar levensverwachting.

Verschil

Er zijn een groot aantal mensen die het grootste deel van het verschil op het conto van alcohol en tabak schrijft. Daar is in zoverre reden voor, dat het aantal gevallen van longkanker bij vrouwen is gaan stijgen nadat zij op enige schaal gingen roken.

Anderen zijn het hier echter niet mee eens: ook Sociale factoren zouden een belangrijke rol spelen. Zo worden de mensen in de Amerikaanse staat Utah ouder dan in Nevada. De Mormonen in Utah roken en drinken niet en zij verkeren doorgaans in stabiele sociale netwerken. In Nevada daarentegen wordt wel gerookt en gedronken, de contacten zijn losser en het echtscheidingspercentage is hoog. Alleen al die laatste twee factoren dragen bij tot oversterfte van de mannen: alleenstaande mannen zorgen vaak slecht voor zichzelf, en het verlies van de partner gaat bij hen bovendien vaak samen met een forse kans op ongevallen, alcoholisme en zo meer.

Verder zijn er aanwijzingen dat vrouwen doorgaans wat meer intieme relaties hebben dan mannen — een gegeven dat eveneens de sterfte schijnt tegen te gaan.

Kortom, de vrouw leeft langer, maar naar haar eigen gevoel in sociaal-maatschappelijk en misschien ook wel medisch opzicht onder minder prettige omstandigheden. Als je bij de seksen de levensverwachting en de (subjectieve) kwaliteit van het bestaan met elkaar vermenigvuldigt, krijg je misschien wel een constante.

Overigens is er ook een keerzijde aan de verlenging van de levensverwachting ten opzichte van de natuurstaat. Veel mensen brengen de laatste jaren van hun leven door in hoogst onaangename omstandigheden: halfzijdig verlamd, benauwd, dement, verward, eenzaam. Dat laatste kan moeilijk als winst worden opgevat.

Melatonine

Een stof die vermoedelijk mede bepalend is voor de levensverwachting is het hormoon melatonine, dat in de epifyse of pijnappelklier uit serotonine gemaakt wordt. Men heeft de epifyse van jonge dieren in oudere soortgenoten overgeplant en een verlenging van de levensverwachting met een kwart geobserveerd. Toevoeging van melatonine aan het drinkwater zou bij dieren samengaan met een verlenging van de levensverwachting met 20 percent; oudere mannen zouden bij de consumptie van melatonine tekenen vertonen die wijzen op verjonging. Vermoedelijk heeft melatonine een vertragend effect op een aantal lichamelijke processen: bij dieren wordt via melatoninesupplede zowel de geslachtsrijpheid als het einde daarvan uitgesteld.

Huwelijk en Echtscheiding

Een belangrijk gegeven is dat echtscheiding of een slecht huwelijk van de ouders enkele jaren verkorting van de levensverwachting van een kind te zien geeft, in het bijzonder hij jongens. Dat feit is voor een deel te verklaren doordat een echtscheiding kinderen dikwijls aanzet tot gewoonten als roken en drinken, maar een dergelijke gebeurtenis leidt vaak ook tot een zekere sociale onaangepastheid die allerlei repercussies heeft.

Wat de doodsoorzaken betreft is er overigens geen verband met specifieke kwalen zoals kanker of hart- en vaatziekten. Opmerkelijk is dat de dood van een ouder weinig effect heeft op de levensverwachting van het kind. Het blijkt het sluiten van een huwelijk levensverlengend werkt, tenzij de partners een slechte relatie hebben. Ook de sterftekans van gescheiden groepsleden en degenen die hun partner verliezen, is relatief hoog. Tot slot hebben kinderen van gescheiden ouders een grotere kans om zelf ook te gaan scheiden.

Er is tevens een connectie met enkele persoonlijke kenmerken: vooral impulsieve kinderen lopen een groter risico op zowel een slecht huwelijk als een betrekkelijk vroegtijdige dood. Er zijn dus twee grootheden in het geding die parallel lijken te lopen: mensen met bepaalde eigenschappen sterven eerder en zij hebben de neiging om een slecht huwelijk te sluiten.

Een verrassend gegeven is dat vrolijke kinderen relatief kort te leven hebben. Mogelijk is de oorzaak daarvan voor een deel dat deze kinderen (later) meer geneigd zijn te gaan roken, alcohol te drinken en allerlei risico’s te nemen. Een tweede mogelijkheid is dat vrolijke mensen lichamelijke signalen die op een ziekte wijzen, gemakkelijk negeren.

Aan de hand van de sterftecurves is het volgende te zien. De grootste sterftekans wordt gevonden hij mannen die (indertijd) niet erg gewetensvol functioneerden en wier ouders tijdens hun jeugd gingen scheiden. Gewetensvolle, ernstige kinderen daarentegen leven langer, ook als men corrigeert voor roken en drinken. Bij de mannen wordt het andere uiterste gevormd door gewetensvolle mensen wier ouders bij elkaar zijn gebleven en een goed huwelijk hadden. Zoals te verwachten valt, zijn de langst levenden vrouwen wier ouders hun huwelijk in stand hielden.

Samenvattend

Het is duidelijk dat ook individueel-psychische factoren een rol spelen bij de levensverwachting. Vooral de neiging om je impulsief te gedragen is wat dit aangaat een kwalijke zaak. In de tweede plaats heeft de gezinssituatie niet onaanzienlijke effecten op de kinderen, en de beide verzamelingen van factoren oefenen onafhankelijk van elkaar hun invloed uit. Er is overigens geen antwoord op de vraag waarom vrouwen gemiddeld aanzienlijk langer leven dan mannen.