Redeneren en argumenteren: terminologie

Als je wilt leren hoe je denkfouten en redeneerfouten op het spoor kunt komen en hoe je drogredenen kunt doorprikken, moet je, om te beginnen, ervoor zorgen dat je in elk geval de elementaire terminologie van de kunst van het logische redeneren in je vingers krijgt. De belangrijkste termen vind je hieronder in alfabetische volgorde weergegeven. Omdat veel literatuur over deze materie in de Engelse taal is gesteld, is tevens een Engelse vertaling van deze hoofdbegrippen opgenomen. Met behulp van de interne links binnen de definities krijg je eenvoudig grip op de elementaire terminologie van het logisch denken.

Terminologie van de redeneerkunst

De redeneerkunst wordt als onderdeel van de logica gerekend tot het terrein van de filosofie. Als het gaat om begrippen met betrekking tot het argumenteren en redeneren wordt een aantal termen gebruikt waarvan de betekenis afwijkt van die van het dagelijks taalgebruik. Hieronder tref je een korte uitleg aan van de hoofdtermen.

Argument

Een argument (argument) is een bewering (oordeel) of verzameling beweringen, aangevoerd ter verdediging van een conclusie of stellingname. Een argument wordt soms een ’reden’ of ‘grond’ genoemd.

Eenvoudiger gezegd: argumenten zijn formuleringen om redenen tot uitdrukking te brengen. Argumenten zijn dus taaluitingen waarmee sprekers of schrijvers hun standpunten verdedigen.

Een argument kun je eventueel ook wat uitgebreider omschrijven als:

• een reeks zinnen, oordelen of beweringen
• waarvan sommige dienst doen als premissen
• en één als conclusie
• en waarbij de premissen bedoeld zijn als reden voor de conclusie.

Zie ook: subargument.

Ter rechtvaardiging van een (deugdelijk) argument is een bron (ook wel ondersteuning of onderbouwing genoemd) nodig.

Argumentatieve indicator

Een argumentatieve indicator is het verbindingswoord dat het verband legt tussen een bewering en een standpunt. In Deze argumentatieve indicator kan overigens taalkundig gezien ook gekoppeld zijn aan het standpunt.

Na constructies met indicatoren zoals:

• aangezien …
• omdat …
• overwegende dat …
• vanwege …
• want …
• zodat …

volgt een argument.

Na constructies met indicatoren zoals:

• adviseren we om …
• ben ik van oordeel dat …
• concluderend dat …
• dus …
• ergo …
• is besloten dat …

volgt een standpunt.

Betoog

Een betoog (line of reasoning) is een samenstel van redeneringen dat bedoeld is ter verdediging van één bepaalde bewering. Bij een betoog gaat het om de argumentatie van een bepaalde stellingname.

Anders gezegd, een betoog is een schriftelijke of mondelinge uiteenzetting waarmee iemand een ander van een ingenomen standpunt probeert te overtuigen. Bij een beperkte omvang van een betoog spreken we liever van een redenering

Bewering

Een bewering (proposition), ook wel propositie genoemd, is een betekenisvolle, declaratieve zin die ofwel waar of ofwel onwaar is (ook al is het soms niet zeker of de zin waar is, zoals bijvoorbeeld in de zin: het gaat morgen regenen). Terwijl een bewering dus betrekking heeft op de betekenis van een zin, heeft een standpunt betrekking op de door de zin uitgedrukte bewering.

De verdedigde bewering noemen we de conclusie.
Volgens sommigen kan een propositie (bewering) eventueel een oordeel inhouden. Anderen menen dat proposities enkel beweringen kunnen zijn die uitsluitend waar of niet waar kunnen zijn en. In dat geval zou een bewering alleen van feitelijke aard kunnen zijn.

Conclusie

Een conclusie (conclusion) is een in een redenering verdedigde bewering. Je zou ook kunnen zeggen: een conclusie is ieder standpunt dat met argumenten kan worden verdedigd.

Declaratieve zin

Een declaratieve zin bevat een beschrijving of een bewering. Voorbeeld: 'De zon schijnt. '

Oordeel

Zie: Bewering en standpunt

Premisse

Een premisse (premise) is een bewering die je aanvoert om de conclusie van een redenering te verdedigen.

Reden

Een reden (reason) is een overweging ter verklaring of rechtvaardiging. Zie ook argument

Redenering

Een redenering (reasoning) is een verzameling beweringen. Één daarvan vormt de conclusie. De andere beweringen gebruik je ter verdediging van die ene conclusie.

Standpunt

Een standpunt (opinion) houdt formeel de positie (keuze, zienswijze) in die iemand inneemt over een bepaalde bewering. In dit kader spreekt men ook wel van conclusie, oordeel of claim.

Een standpunt is:

• positief of instemmend: iemand stelt dan het eens te zijn met de bewering
• negatief of afwijzend: iemand is het dan niet eens met de bewering of
• neutraal of opschortend: iemand stelt dat hij het niet weet.

Anders gezegd, een standpunt is de mening die een spreker of schrijver over een bepaalde bewering heeft.

Stellingname

Een stellingname (position) is de in een betoog verdedigde bewering, het standpunt waar het in het betoog uiteindelijk om draait.

Subargument

Een subargument (sub-argument of subordinate argument) is een argument ter verdediging van een ander argument.