Praten met plezier - Metataal

Hoe maak je contact en hoe hou je het. Dat is lang niet altijd makkelijk. Als we staan te praten met iemand, vergeten we vaak te luisteren en wat er wordt gezegd kan ook bol staan van de verborgen boodschappen. Contact met anderen kan een bron van vreugde en interessante informatie-uitwisseling zijn, maar evenzo vaak is het een bron van frustratie. Een goed gesprek is fantastisch en goed luisteren en goed spreken gaan hand in hand. Spreken met plezier is te leren.

Gesprekken bij de tramhalte

Door de week heen hebben we doorgaans heel wat gesprekken met gezinsleden, buren, vrienden en collega’s. Soms zelfs met mensen die we helemaal niet kennen en die we toevallig ontmoeten in de bus, trein of bij de metrohalte. Toch zijn we over het algemeen niet zo geweldig in het leggen van contacten. Hoe maak je vrienden van kennissen en hoe verdiep je de contacten? Dat is geen kattenpis en dat gaat lang niet iedereen makkelijk af.

Gespreksvaardigheden

Om contact te leggen en om contact te verdiepen zijn vaardigheden nodig. Gespreksvaardigheden zijn te leren en het kost niet eens zoveel tijd. Zeg maar: communiceren is te leren. Je kunt je er zelfs in trainen. Lezen over de tips is één, ze in de praktijk brengen is twee.

Non-verbaal

Veruit het grootste deel van de communicatie tussen mensen is non-verbaal, gaat zonder woorden. Het betreft gebaren, gezichtsuitdrukkingen, lichaamshouding, kleding, gebaren, geur en zelfs de sieraden geven informatie over ons. Al die elementen geven je een voorgevoel over de persoon tegenover je en over wat hij bedoelt. Hetzelfde gebeurt met metataal; woorden en zinnen die de ware bedoeling verdoezelen. Metataal kan ons om de tuin proberen te leiden.

Metataal

Metataal wordt door iedereen gebruikt, maar wordt niet altijd bewust vertaald. Metataal is een taal die een andere betekenis aan woorden geeft dan de gewone spreektaal. Wie de metataal kan vertalen komt achter de werkelijke betekenis van de woorden. We gebruiken bijna allemaal metataal op verschillende momenten. In het slechtste geval wordt er misleid door overdrijving.
Makelaars en reisbureaus zijn er keien in. Ze verhullen met mooie woorden hoe het in werkelijkheid zit.

Enkele voorbeelden van metataal van een makelaar.

• In oorspronkelijke staat - mist alle modern comfort
• Rustiek - dit is een bouwval
• Karakteristiek - een huis als dit, zo lelijk heb je het nog nooit gezien
• Doorgebroken woonkamer - donkere woonsleuf, lang en smal
• Bedrading is vervangen - water en gas is verrot
• Rustige omgeving - geen sociale controle, hoog inbraakrisico
• Goede verbindingen - een rijksweg ligt achter het huis
• Landelijke ligging - leuk voor een paardenstal
• Besloten tuin - net helemaal niks
• Herenhuis - doorzonwoning
• Makkelijk te onderhouden tuin - een betontuin

Enzovoorts

Er zijn ook woorden en begrippen die als slechte gewoonte te pas en te onpas worden gebruikt. De stopwoorden verhullen en zijn nog ergerlijk lelijk bovendien. Enkele voorbeelden zijn: ‘en zo’, ‘enzovoorts’, ‘je weet wel.’ Het maakt gesprekken onnodig onduidelijk en je legt de uitleg van je woorden bij je gesprekspartner neer in plaats van zelf helder te formuleren en te zeggen wat je bedoelt. Wie ‘enzovoorts’ zegt geeft daarmee ook aan dat hij nog meer achter de hand heeft, maar het woord wordt vaak gebruikt terwijl er niets meer is, terwijl er geen andere argumenten zijn. Op die manier is het ‘enzovoorts’ misleidend. Het moet interessant lijken maar is het geheel en al niet. Het is loos en irritant en wie open wil leren communiceren kan het beste dat soort stopwoorden en loze kreten afleren.

Waarom toch metataal

Metataal is niet alleen maar irritant. Het verzacht ook de woorden die we willen zeggen. Als we alleen maar zonder metataal zouden praten, dan zouden dat korte en kernachtige gesprekken worden die misschien wel onhebbelijk overkomen. Met metaal delen we klappen uit naar anderen die wat minder hard klinken. We kunnen er rake dingen mee zeggen die door de verpakking in metataal gepikt worden.

Metataal is in onze omgangsvormen geslopen en we gebruiken het opzettelijk en uit gewoonte. We bezigen het om onze gesprekspartner te beschermen of om hem te bedotten. Het is de smeerolie van onze taal, maar wie er teveel van gebruikt wordt glibberig en ongeloofwaardig.

Gevoelsboodschap

Woorden bevatten een deel van de gevoelsboodschap. De volledige boodschap wordt overgebracht via woorden, begrippen, lichaamstaal, de omstandigheden en ook de klemtoon waarmee we woorden uitspreken. Zinnen krijgen een compleet andere betekenis bij het verschuiven van de klemtoon.

Als je zegt ‘Ik eet vanavond in de een restaurant,’ zeg je iets anders dan wanneer je zegt: ‘Ik eet vanavond in een restaurant.’ Bij de eerste zin zeg je dat ik en niet jij in een restaurant eet en in de tweede zin zeg je dat je niet thuis eet maar in een restaurant. Het is ook vanwege de klemtoon dat geschreven berichten verkeerd kunnen worden begrepen of dat twee mensen een verschillende uitleg geven aan hetzelfde bericht.

Clichés

We leren onszelf soms een irritante gewoonte aan om gemeenplaatsen te gebruiken, clichés. Als je zelf geen originele formulering kunt bedenken stap je over op waarheden als koeien. Clichés worden gebruikt waar eigen woorden ontbreken, ze vormen een afleiding voor iemand die zijn spreekvaardigheid nog moet trainen. Clichés kunnen ook worden ingezet om boodschappen minder hard over te laten komen, het cliché leidt af van wat er werkelijk is. Het is het beste om de dooddoeners, platgetreden paden en gemeenplaatsen niet te gebruiken en als het dan toch moet om er dan een humoristische draai aan te geven. Het gebrek aan originaliteit wordt dan tenminste nog een beetje grappig.

Metawoorden

Er is een aantal woorden die we te pas en onpas gebruiken en die we als metawoord kunnen ontmaskeren. De woorden ‘eerlijk’, ‘werkelijk’ en ‘heus’ geven aan dat de spreker helemaal niet zo eerlijk is als hij beweert. Wie goed kan luisteren pikt deze metawoorden eruit en is dan gewaarschuwd voor zijn gesprekspartner. Wie ‘Ik hou echt van je,’ zegt, is minder geloofwaardig dan het recht voor de raap ‘Ik hou van je.’

Wie aan het eind van een zin het woordje ‘toch?’ met vraagteken zet, vraagt als het ware aan zijn gesprekspartner om het met de stelling van de zin eens te zijn. Het zijn dwingerige woorden die je in een bepaalde richting sturen en je niet vrij laten in je eigen gedachten over de kwestie die net werd besproken.

Zo zijn er een heleboel woorden die sturen en verhullen, die rookgordijnen opwerpen en waarmee de spreker ons in zijn macht probeert te krijgen. Proberen is ook zo’n woord. ‘Ik zal het proberen.’ Wie dat zegt kondigt de mislukking al aan, de spreker dekt zich in of heeft helemaal geen zin te doen wat er van hem gevraagd wordt. Let maar eens op, deze vorm wordt heel veel gebruikt. ‘We zullen het nakijken,’ ‘Ik zal zien wat ik voor je kan doen,’ ‘Ik probeer je alleen maar te helpen.’ Het zijn allemaal voorbeelden van metataal die iets verhult, metataal die een goed luisteraar op zijn qui-vive doet zijn. Metataal wordt gebruikt door mensen die hun zin willen krijgen.

---

Tot slot

Er is nog meer te schrijven over metataal en communicatie. Om te beginnen ga ik werk maken van het uitbannen van onnodige metataal, van het gebruik van begrippen die mijn onzekerheid maskeren en anderen op het verkeerde been zetten. Clichés ban ik uit, dat probeer ik niet, nee, die ban ik uit. Zegt iemand ‘Ja toch?’ aan het eind van een betoog, dan zeg ik niet meteen ‘ja’ omdat dat van me verwacht wordt, maar dan neem ik eerst een denkpauze en reageer daarna pas.

Ook ga ik opletten wat voor metataal er om mij heen gebruikt wordt, hoe ik zelf door dooddoeners voor het lapje wordt gehouden. Het doel van mij observaties is om niet zelf in de valkuil van de metataal te stappen, om helder te blijven in mijn communicatie en om geen verborgen boodschappen te geven. Er is nog veel werk te doen.