Tips om het gedrag van een manipulerend kind te sturen

Wat zijn effectieve tips als je het gedrag van een manipulatief kind wilt aanpakken? Het geheim van een succesvolle benadering schuilt in een consequente houding tegenover het manipulatieve gedrag van de jongen of het meisje. Dat is algemeen bekend. Maar hoe doe je dat concreet in praktijksituaties?

Nee is nee en ja is ja

Als je kind alle registers opentrekt met jammeren, huilen, mokken, lang zwijgen, werken op je schuldgevoel, regelrechte beschuldigingen of valse beloftes, is het vaak lastig om emotioneel onaangedaan te blijven en vast te houden aan je standpunt. Toch is dat de beste manier om op een verhit kind te reageren.

Maak duidelijk dat als jij het kind hebt gezegd om iets te doen of juist niet te doen, dat daarmee de discussie klaar is. Als je zoon of dochter doorgaat met zeuren, negeer je dat gedrag of je stuurt hem of haar naar zijn eigen kamer. Wees consequent, zodat het kind op een gegeven moment begrijpt dat ‘nee’, ‘nee’ is en ‘ja’, ‘ja’. Hierna volgen enkele praktijksituaties en tips voor de benadering van het manipulatieve kind.

Stel niet de wens van het manipulerende kind, maar diens ongewenste gedrag centraal

Wees op je hoede wanneer een kind op jouw ‘nee’ reageert met stemverheffing of ander ongewenst gedrag. Je zoon of dochter probeert met intimiderend gedrag jouw macht over hem of haar in te perken. Het kind gelooft dat als het maar genoeg registers opentrekt, jij het uiteindelijk wel zijn zin zal geven. Je zoon of dochter baseert deze overtuiging vermoedelijk op zijn ervaring dat deze strategie hem of haar eerder succes heeft opgeleverd. In elk geval kun je het kind niet alsnog zijn zin geven, zonder het impliciet uit te nodigen om voortaan vaker deze succesvolle strategie tegen jou in te zetten. Zorg in elk geval ervoor dat de rest van de discussie niet meer gaat over de wens van het kind, maar over diens ongewenste gedrag in jouw richting.

Voorkom dat een manipulerend kind zijn ouders tegen elkaar uitspeelt

Kinderen voelen haarfijn aan welke van hun ouders het eerst geneigd is om aan hun wensen toe te geven. Daarom is het van belang dat ouders onderling duidelijke afspraken maken over wat een kind mag en wat niet. Het gaat dan bijvoorbeeld om vragen als:

• Moet al het huiswerk af zijn voordat het kind iets voor zichzelf gaat doen (bijvoorbeeld een stripboek lezen, een videospelletje doen of over het internet surfen).
• Hoe laat moet het kind door de week uiterlijk naar bed en hoe laat in het weekend?
• Het manipulerende kind probeert de in zijn ogen zwakste ouder te verleiden om toestemming te geven tot iets waarvan hij weet dat de andere ouder het hem zou weigeren. Als verleidingstactiek past het of overmatige charme of vervelend gedrag toe. Trap er niet in, ook niet als het kind huilt, jammert of vreselijk tekeer gaat. Dergelijk gedrag vormt namelijk onderdeel van zijn manipulatieve aanpak.

Kinderen weten feilloos de zwakke plekken van hun ouders te vinden en hoe ze die kunnen uitbuiten. Sommige ouders smelten als een kind zich lief gedraagt. Andere ouders willen geen onrust in huis (‘Wat zullen de buren wel niet denken?’) en zijn geneigd aan de (onverstandige) wensen van het kind toe te geven.

Als je als moeder een zin te horen krijgt als: ’Maar het mocht van papa!’ of als vader: 'Maar het mocht van mama!’ weet je dat het tijd is om met je partner betere afspraken over de opvoeding te maken.

Zeg nooit: ’Ik praat er wel met je vader/moeder over’

Wat doe je als je vermoedt of weet dat de andere ouder het ergens niet mee eens is, terwijl je het zelf allemaal niet zo belangrijk vindt? In elk geval zeg je dan nooit: ‘Ik praat er wel met je vader over’ (als je de moeder van het kind bent). Houd de kinderen helemaal buiten afspraken die je als ouders maakt over de dingen die jullie kinderen wel of niet mogen doen. Laat je kind nooit weten dat zijn ouders verschillend denken over dit soort dingen: dat is een open uitnodiging aan het kind om zijn ouders tegen elkaar uit te spelen.

Concrete tips om manipulerend gedrag in de praktijk in te dammen

Om te beginnen: haal een kind uit zijn ongewenste gedragspatroon. Wat je bijvoorbeeld als eerste zou kunnen doen, is iets te zeggen in de trant van: ‘Zolang je met stemverheffing spreekt, valt er verder niet te praten. Of: ‘Met bedreigingen bereik je niets.’

Als een verzoek om met het manipulatieve gedrag te stoppen niet werkt en het kind niet wil luisteren, stuur je het kind bijvoorbeeld naar zijn kamer. Of je gaat zelf naar een andere ruimte met de woorden: 'Als je weer rustig bent, kunnen we verder praten.' Voor effectieve manipulaties zijn immers minimaal twee personen nodig: een persoon die manipuleert en een ander die dit gedrag ondergaat. Zorg dus voor een afkoelingsperiode door het kind naar een andere ruimte te sturen of door zelf naar een andere ruimte te gaan. Laat het kind kalmeren tot het rustig genoeg is om naar je te luisteren.

Als je zelf onverstoorbaar genoeg bent, kun je eventueel aan het intussen weer afgekoelde kind op neutrale toon vragen: ‘Probeer je me te pesten?’ Of ‘Is dit een poging om me te intimideren?’ Dergelijke vragen kun je beter niet stellen als je opgefokt bent, want dan kan het kind je vraag als een uitdaging opvatten. Een dergelijke vraag, mits op een rustige manier gesteld, maakt het kind duidelijk waarmee het bezig is, namelijk dat hij aan het pesten is en dat dit een erg onhandige aanpak is om een wens te doen vervullen. Ook snapt het kind dan hoe jij zijn gedrag ervaart. Door zijn ongewenste gedrag te benoemen, verliest dat gedrag wat van zijn potentiële kracht. Met een beetje geluk beseft het kind dan dat het gesprek niet meer gaat over het late tv-programma, maar over zijn manier van doen en dat hij langs die weg dus niet zijn zin kan doordrijven. Als het kind doodleuk antwoordt dat hij je inderdaad aan het pesten is, kun je het bijvoorbeeld uitleggen dat dit niet een effectieve manier is om zijn probleem op te lossen. Als het kind je meldt dat het je niet aan het pesten is, vraag je het om wat minder luid te spreken.

Vertel het kind tenslotte welk gedrag je van hem verwacht (je kunt nu je huiswerk maken / je kamer opruimen / .... Eventueel kun je een andere activiteit voorstellen of verder gaan met waarmee jullie bezig waren voordat het ongewenste gedrag ontstond.

Geduld en incasseringsvermogen

De hierboven genoemde praktijktips zijn op zich simpel en effectief. Houd er echter rekening mee dat het volgen van die tips in het begin niet gemakkelijk zal zijn. Waarschijnlijk reageert je kind in het begin boos, obstinaat of op een andere manier vervelend. Je hebt dan veel geduld en incasseringsvermogen nodig.

Als je consequent niet toegeeft aan de eisen van het kind, leert het na enige tijd dat vervelend gedrag niet loont. Waar alles om draait, is dat het kind leert inzien dat hij met manipuleren niet zijn doel kan bereiken en dat manipulatief gedrag averechts werkt. Dat inzicht maakt de weg voor hem vrij om een begin te maken met effectievere manieren van communiceren.

Lees verder

• Hoe bescherm je jezelf tegen manipulatieve personen?
• Het manipulerende kind
• Manipulatie of onschuldige beïnvloeding door het kind
• Kan een corrigerend pak slaag kwaad?
• Checklist voor ouders van een manipulerend kind