Manipuleren: bij wijze van uitzondering of uit gewoonte?

Manipulatie is een techniek die iemand kan gebruiken als manier om zijn zin te krijgen als hij of zij vermoedt dat dit via een andere strategie niet zou lukken. Sommige mensen manipuleren uitsluitend bij (hoge) uitzondering. Andere mensen maken er een vervelende gewoonte van. Soms wil een manipulatief persoon de macht in een bepaalde relatie vergroten. In andere gevallen is zijn gedrag een poging om door middel van een vermijdingsstrategie grip te krijgen op angst of onzekerheid of ‘de zenuwen’. Dit laatste gebeurt vooral in nieuwe of stressvolle situaties. De reden waarom iemand zijn toevlucht zoekt tot manipulatief gedrag kan van belang zijn voor je relatie met die manipulatieve persoon, vooral als het gaat om een manipulerend kind.

Manipuleren bij wijze van vermijdingsstrategie

Manipulatief gedrag is altijd vervelend voor de omgeving. Dat is het geval als de manipulerende persoon tracht meer macht in de relatie naar zich toe te trekken. Dat is eveneens het geval als de manipulerende persoon slechts een onhandige vermijdingsstrategie hanteert.

Een belangrijke vraag die je jezelf kunt stellen als je met manipulatief gedrag van iemand in je omgeving wordt geconfronteerd, is: manipuleert deze persoon uit gewoonte of bij wijze van uitzondering?

In het geval je met chronische manipulatie te maken hebt, kies je er mogelijk voor om de relatie met de betrokkene op een zo laag mogelijk pitje te zetten. Als de persoon in kwestie slechts in bijzondere omstandigheden aan het manipuleren slaat, wil je de relatie met hem of haar mogelijk in stand houden.

Heb je te maken met een manipulerend kind, dan is het van belang om het ongewenste gedrag consequent een halt toe te roepen, ongeacht of het gaat om manipulatie uit gewoonte of bij wijze van uitzondering.

Manipuleren met behulp van incidentele smoezen of routinematige smoezen

Het hanteren van smoezen is een van de manieren waarop manipulatief gedrag tot uiting kan komen. Het is belangrijk onderscheid te maken tussen het hanteren van smoezen in het kader van een vermijdingsstrategie of als routinematige tactiek.

• Zoekt iemand uitsluitend in uitzonderingssituaties zijn toevlucht tot een smoes?

of

• Maakt iemand er een gewoonte van om met allerlei smoesjes een situatie naar de hand te zetten?

Bijna iedereen is als kind weleens 'schoolziek' geweest of heeft uit examenvrees overwogen om ‘zich te verslapen’. Ook volwassenen bedenken weleens een opportunistische smoes (zoals ‘een griepje’ ) om bijvoorbeeld een tandartsafspraak of ziekenhuisafspraak op het laatste moment te kunnen verzetten.

Dankzij een vermijdingsstrategie kun je soms voorkomen dat je wordt geconfronteerd met een gevoel van mislukking, gezichtsverlies of ander ongemak zoals een rekening voor het zonder geldige redenen niet verschijnen voor een medische behandeling.

Het hanteren van bovengenoemde, incidentele vermijdingsstrategieën maken iemand uitdrukkelijk niet tot een manipulatief persoon. Dat wordt anders als iemand een gewoonte maakt van vermijdingsstrategieën in de vorm van het vertellen van smoezen of overgaat tot verbaal of fysiek geweld.

Manipuleren als gewoonte om iets voor elkaar te krijgen

Van manipuleren is sprake wanneer Iemand geregeld (dus niet bij wijze van uitzondering) een situatie naar zijn hand zet door te

• jokken,
• klagen, mokken of jammeren,
• vleien,
• langdurig zwijgen,
• omkopen,
• werken op andermans schuldgevoel of
• pesten.

Deze chronisch manipulerende mensen slagen er vaak in voor korte tijd te krijgen ze willen, maar op de lange duur gaan ze lijden aan gevoelens van mislukking, frustratie en een gebrek aan zelfvertrouwen. Ook kunnen ze last krijgen van hun geweten. Verder gaan sommige manipulerende personen gebukt onder het wantrouwen of de minachting van hun omgeving. Uiteindelijk komt het erop neer dat niemand gelukkig wordt van een ongelijkwaardige relatie.

De ontwikkeling van manipulerende kinderen

Sommige kinderen leren al op zeer jonge leeftijd dat ze met manipulatieve vermijdingsstrategieën ver kunnen komen. Dat gebeurt vooral wanneer hun ouders hun tactieken niet goed doorzien of om uiteenlopende redenen niet daadkrachtig genoeg ertegen optreden. Deze kinderen komen later in hun leven vaak in ernstige problemen tijdens hun opleiding of in werksituaties.

Dit heeft te maken met het feit dat deze kinderen nooit hebben geleerd om adequaat om te gaan met hun gevoelens van angst en onzekerheid. Ze kunnen zich niet ontplooien tot evenwichtige volwassenen, maar blijven vastzitten in hun kinderlijke vermijdingsgewoonten. Dit maakt het ontwikkelen van echte vriendschap vrijwel onmogelijk.

Ook is de kans klein dat zij zichzelf een constructief doel stellen (zoals het kiezen van een hobby die de ontwikkeling van bepaalde vaardigheden vereist of het kiezen van een later uit te oefenen beroep waarvoor uitgebreide scholing nodig is). Als deze kinderen zich toch zo'n doel stellen, is de kans relatief klein dat ze er voldoende energie in steken om er een daadwerkelijk succes van te maken.

Door hun vermijdingsgedrag saboteren deze kinderen dus zichzelf. Veel van hen verlaten hun school zonder diploma of kunnen moeilijk een baan houden. Sommigen komen zelfs met justitie in aanraking.

Het is dan ook van belang om in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen dat een kind manipulatieve neigingen heeft.

Als het manipuleren bij uitzondering plaatsvindt, kun je met consequent optreden het ongewenste gedrag tegengaan. Je roept dergelijk gedrag uiteindelijk een halt toe door, hoe vervelend het kind ook doet, nooit toe te geven aan diens eisen.

Als het kind chronisch manipuleert, is het zaak professionele hulp voor het kind te zoeken. Hoe eerder het manipulerende gedrag wordt herkend, des te beter kan het kind geholpen worden om betere strategieën te ontwikkelen om met angst en onzekerheid om te gaan.

Lees verder

• Het manipulerende kind
• Hoe bescherm je jezelf tegen manipulatieve personen?
• Manipulatie of onschuldige beïnvloeding door het kind
• Tips om het gedrag van een manipulerend kind te sturen
• Checklist voor ouders van een manipulerend kind