Levenskunst: weet wat je wilt en sta open voor verrassingen

Succesverhalen zijn van alle tijden. Ze worden gretig verslonden. De stroom zelfhulpboeken barstensvol enthousiaste adviezen en tips over hoe je succesvol, rijk, eeuwig jong en populair kunt zijn, houdt nooit op. We willen er zo graag in geloven, in de maakbaarheid van ons leven. En zijn teleurgesteld als het niet zo gaat als wij willen. Elk leven heeft zijn ups en downs, daar valt niet aan te ontkomen. Wat wel kan: ermee leren omgaan; met succes zowel als met tegenslag. Dat is levenskunst. En dat is wel bereikbaar. Door voor jezelf te bepalen wat jij wilt, de controle los te laten en niet bang te zijn voor verrassingen.

Maakbaar

Veel mensen denken dat het leven maakbaar is. Inderdaad is tegenwoordig veel meer mogelijk dan ooit. We kunnen met partydrugs snel high worden, seks hebben zonder gevaar voor ongewenste zwangerschap, kinderen krijgen zonder partner, bij kanker een nieuwe borst laten maken uit eigen vet, en op de beurs binnen enkele seconden steenrijk worden. Bovendien kunnen we binnenkort naar Mars op vakantie, voor wie op de wereld alles gezien hebben. Wie doet ons wat?

Gevoel

Hoed je echter voor de onvermijdelijke gevolgen van deze Himmelhoch-jauchzende gedachtegang. Tenzij je het ervoor over hebt na een euforische stemming zum Tode betrübt te worden. Want het ene moment ben je er nog van overtuigd dat het leven je toelacht, het andere moment ben je ontroostbaar en diep in de put. Hoe hoger de pieken, des te harder de val.

Euforie

Wie wil dat? Veel mensen denken dat het de tol is die je betaalt voor die onbetaalbare huizenhoge piekmomenten. Dat is niet zo. Als je euforisch bent, zou er een lampje moeten gaan branden: klopt dit wel? Zit er niet een addertje onder het gras? Is dat verhaal niet te mooi om waar te zijn? De baan waar je alles van verwacht; die verhuizing; die relatie. Je bent geen pessimist als je stilstaat bij de negatieve gedachten die je waarschuwen. Als iets echt fantastisch is, kan het tegen een stootje. Bekijk het gerust eens van alle kanten. Speel advocaat van de duivel. Vraag anderen om advies, praat met een expert. Behoed jezelf voor verkeerde investeringen of onomkeerbare beslissingen.

Controle

Gevoelens komen en gaan. Daardoor zijn ze onbetrouwbaar. Op onze beste momenten voelen we ons sterk, maar dat kan van het ene op het andere moment omslaan in paniek als de dingen niet helemaal lopen zoals wij dat verwacht of gehoopt hadden. De kleinste dingen kunnen ons al van slag brengen. Iemand maakt een vervelende opmerking en onze dag is verpest. De werkelijkheid blijkt keer op keer weerspanniger. We zijn gefocusseerd op onze gezondheid en veiligheid. Toch kunnen we nog steeds niet alles voorzien en ons tegen elke tegenslag indekken.

Verrassingen

Maar zelfs als het een poosje lijkt alsof we ons leven onder controle hebben, zijn we niet tevreden. We zijn bang dat het zo weer voorbij is, hoeveel verzekeringen we ook afsluiten. Of we vinden het leven zo voorspelbaar geworden; zonder verrassingen en magie. We voelen ons geleefd. Onze carrière is uitgestippeld. De zwaar bevochte baan valt tegen. De hoge hypotheek houdt ons in een worggreep. Een volle agenda bepaalt ons leven en de wintersport is al voor jaren vastgelegd. Elke verrassing kan dus alleen maar negatief zijn; een ziekte, ontslag, ruzie met de buren...

Weet wat je wilt

Is dat het leven dat we ons wensten? Gelukkig zijn bestaat toch niet slechts uit controle! Er moet toch meer zijn dan een zo aangenaam, comfortabel en voorspelbaar mogelijk leven! Levenskunst gaat over kwaliteit, over de waarde van het leven, de normen die we belangrijk vinden en willen nastreven. Rijk en jong zijn is slechts de buitenkant. We verlangen ook naar betrokkenheid, naar een zin van het leven. Dus is de vraag eerder: wat zijn de juiste doelen om na te streven? Wat willen we bereiken? Hoe willen we leven?

Kwaliteit

Daar geef je zelf invulling aan. Wees trouw aan jezelf, ga op zoek naar eigen normatieve waarden (dapper i.p.v. laf, gastvrij in plaats van bang om het niet goed te doen). In de praktijk kan dit betekenen dat iemand die teveel eet zich druk maakt over zijn cholesterolgehalte (controle) of over zijn zwakke wil (kwaliteit). Of neem iemand met een verantwoordelijke baan. Zij maakt zich druk over haar hoge bloeddruk en wellicht beseft ze tegelijkertijd dat haar sociale leven te wensen over laat.

Leven vanuit jezelf

Bertrand Russell (1872-1970), de Britse filosoof die ontdekte dat je ongeluk te lijf moet gaan met jezelf geven aan een zaak buiten jezelf, had alleen oog voor controle, niet voor kwaliteit. Maar zelfvergetelheid an sich is gevaarlijk. Het gaat erom waaraan je jezelf verliest; aan je obsessie met gezondheid, met veiligheid, succes, etc.? Het bestaan moet niet op een gedachteloze exercitie lijken. Zelfzorg is leven vanuit jezelf, niet vanuit een boekje of succesformule. Ieder mens is anders, leeft in andere omstandigheden, heeft een ander temperament. Kijk liever naar jezelf, je mogelijkheden en tekorten, werk daarmee en wees tevreden.

Mythes

Daarvoor is levenskunst nodig: om de diepgang van het leven te bewaken. Want controle is gebaseerd op twee mythes:

1. de mythe van de autonomie: Afhankelijkheid is een zwaktebod.
2. de mythe van het geluk: Gij zult gelukkig zijn!

Autonomie

De mythe van de autonomie is gestoeld op de gedachte dat we zelfstandig, zonder enige hulp van anderen, moeten kunnen leven. Dat gaat soms ver. Zoals iemand die volledig arbeidsongeschikt is, die niet zelfstandig de deur uit kan, die regelmatig naar het ziekenhuis moet, etc. En intussen blijft volhouden dat haar vriend niet bij haar hoeft te blijven, dat hij vrij is om te gaan als hij dat wil. Alles liever dan toe te geven dat ze kwetsbaar is en altijd zal blijven. Afhankelijkheid is nog geen zwaktebod! Je hebt andere dingen te bieden zoals gezelschap, humor, liefde, gemeenschappelijkheid. Houden van betekent immers: voor elkaar zorgen, in voor en tegenspoed.

Gelukkig

Zelfs al handel je naar je beste inzichten dan heb je nog niet de garantie dat je ook krijgt wat je wenst. Het gaat er om hoe je daar mee omgaat. Als je vindt dat je gelukkig moet zijn, is het moeilijk te accepteren als je het niet bent. Je kunt er cynisch van worden, nihilistisch, opportunistisch. Je kunt ten prooi vallen aan rancune en je overgeven aan gelatenheid, aan passiviteit. Maar wordt je daar dan gelukkig van?

Levenskunst

Ook levenskunst biedt geen garantie, wel een zekere gemoedsrust en dat je kunt zeggen: "Ik heb goed geleefd, ook al liepen de dingen anders". Een aangenaam en waardevol leven, dat leid je samen met anderen, niet ondanks of ten koste van die anderen. We kunnen en moeten onszelf en elkaar helpen. We hebben elkaar nodig.